Als je op een heldere nacht naar de hemel kijkt, zie je soms groepjes sterren die opvallend dicht bij elkaar staan. Met het blote oog lijken het losse sterpatronen, maar door een telescoop zie je dat het er vaak tientallen of honderden zijn. Zulke formaties heten open sterrenhopen. Ze zijn minder compact dan de oude, bolvormige sterrenhopen, maar minstens zo boeiend, vooral omdat ze ons iets vertellen over de geboorte en vroege levensfase van sterren.
Een open sterrenhoop is een losse verzameling van enkele tientallen tot enkele duizenden sterren die samen uit één en dezelfde reusachtige gas- en stofwolk zijn ontstaan. Ze zijn relatief jong: meestal tussen de tientallen miljoenen en enkele honderden miljoenen jaren oud. Doordat ze samen worden geboren, hebben de sterren in een open hoop ongeveer dezelfde leeftijd en chemische samenstelling. De sterren worden bij elkaar gehouden door hun onderlinge zwaartekracht, maar omdat een open hoop veel minder massa heeft dan een bolhoop, zijn ze veel kwetsbaarder voor verstoringen. Na enkele honderden miljoenen jaren worden ze vaak door de zwaartekracht van de Melkweg uit elkaar getrokken. Daarom zijn open sterrenhopen kosmische kindertuinen: we zien er jonge sterren schitteren die nog maar net hun kernfusie op gang hebben gebracht.
Hoe ontstaan open sterrenhopen?
Alles begint in een moleculaire wolk: een gigantische wolk van koud gas en stof, soms tientallen tot honderden lichtjaren groot. Deze wolken zijn zo koel (ongeveer –260 °C) dat waterstofatomen moleculen kunnen vormen, vandaar de naam. Stervorming gebeurt meestal niet in isolatie. Een moleculaire wolk is zó groot dat er honderden of duizenden sterren tegelijk ontstaan. Sommige worden lichte, langlevende sterren zoals rode dwergen. Andere worden massieve, hete blauwe sterren die hun brandstof razendsnel verbruiken. Omdat deze sterren allemaal uit dezelfde wolk worden geboren, hebben ze ongeveer dezelfde leeftijd en chemische samenstelling. Wanneer deze pasgeboren sterren nog dicht bij elkaar staan, vormen ze een open sterrenhoop. Onder invloed van verstoringen, bijvoorbeeld door een nabije supernova-explosie of botsingen tussen gaswolken, kan een deel van zo’n wolk instorten onder zijn eigen zwaartekracht. Daarbij ontstaan dichte klonten die zich steeds verder samentrekken en uiteindelijk sterren worden.
Enkele bekende voorbeelden van open sterrenhopen:
- De Plejaden (M45)
Waarschijnlijk de bekendste open sterrenhoop, zichtbaar als een klein mini sterrenbeeldje in Stier. Met een telescoop zie je dat de sterren omhuld zijn door nevelig gas: restanten van hun geboorte. De - Hyaden
Een nabijgelegen en uitgestrekte sterrenhoop, eveneens in Stier. Vormt een opvallende V-vorm die het gezicht van de stier markeert. - De Dubbelcluster (h en χ Persei)
Twee open sterrenhopen vlak bij elkaar in het sterrenbeeld Perseus, een prachtig doel voor verrekijkers en kleine telescopen. - M44 (Praesepe of de Bijenkorfcluster)
In het sterrenbeeld Kreeft, al bekend sinds de oudheid. Met het blote oog zichtbaar als een wazig wolkje. - NGC 6231
Een zeer jonge en heldere open sterrenhoop in het zuidelijke sterrenbeeld Schorpioen, soms de "parel van de Schorpioen" genoemd.
Prachtige objecten voor amateur-astronomen
Open sterrenhopen zijn fantastische objecten om zelf te observeren, ook zonder dure apparatuur. Met een verrekijker zie je de Plejaden en de Hyaden al prachtig. Met een kleine telescoop komen minder bekende clusters tot leven, vaak met tientallen sterren in mooie patronen. Omdat veel open sterrenhopen helder zijn en verspreid liggen over de Melkweg, vormen ze ideale doelen voor beginnende waarnemers.
