Kometen behoren ongetwijfeld tot één van de meest bekende en spraakmakende astronomische fenomenen. Ze werden al afgebeeld op muurtekeningen en bekende schilderijen en staan op de bucket-list van elke astrofotograaf. De timing van recente kometen kon dan ook niet beter zijn vanuit het standpunt van beeldvorming. Sinds hun introductie tientallen jaren geleden zijn digitale camera's (DSLR) gestaag in populariteit en verspreiding toegenomen, zodat bijna elke amateur-astronoom er nu een heeft. De bijbehorende verbeteringen in lichtgevoeligheid hebben beeldbewerking makkelijker gemaakt dan ooit tevoren. Dankzij smartphones heeft nu ook vrijwel iedereen een camera die goed genoeg is om foto's te maken van deze korte bezoekers afkomstig van de uithoeken van ons zonnestelsel.
Inleiding: wat zijn kometen?
Voordat je je compositie plant en je apparatuur instelt, vraag je je misschien af op welke kenmerken je moet letten. Kometen zijn kleine lichamen van ijs, rots, stof en bevroren gassen waarvan astronomen denken dat ze afkomstig zijn uit de verre uithoeken van ons zonnestelsel. Als deze hemellichamen langzaam dichter bij de zon komen, zorgt de zonnewarmte ervoor dat vluchtige materialen binnenin verdampen. Dit blaast stof weg van de kern van de komeet en vormt een grote, ijle atmosfeer rondom de komeet die coma wordt genoemd.
De druk van zonnestraling en de zonnewind vormen deze coma tot een staart van stoffig materiaal dat van de zon weg wijst. Deze stofstaart is soms zichtbaar voor ons op aarde omdat hij zonlicht reflecteert. En soms kan er een tweede staart ontstaan van de gassen die vrijkomen bij de komeet. Dit wordt vaak de gasstaart of ionenstaart genoemd, die niet oplicht door zonlicht maar door ionisatie. Materiaal van de stofstaart ontsnapt aan de zwaartekracht van de komeet en verspreidt zich achter de komeet langs zijn baan, waarbij het vaak een gebogen vorm aanneemt. Ondertussen wijst de ionenstaart, die sterker wordt beïnvloed door de zonnewind, altijd direct weg van de zon. Een ionenstaart heeft meestal een opvallende blauwachtige kleur, in schril contrast met de wazige witte tint van een stofstaart.
Komeet NEOWISE - Foto: Bill Dunford
Als het een heldere komeet is, kan er zelfs een derde staart zijn die de anti-staart wordt genoemd. Deze staart lijkt uit de kern te komen en naar de zon te wijzen. Dit is echter een optische illusie die kan ontstaan als de aarde het baanvlak van de komeet kruist wanneer het lichaam dicht bij de zon is. Gezien vanaf de rand van de komeet lijkt het dunne vel kometenstof achter de komeet op een piek die naar de zon wijst. Kometen zijn er in twee soorten: kometen met een korte en kometen met een lange periode. Kometen met een korte periode draaien in minder dan ongeveer 200 jaar rond de zon, terwijl kometen met een lange periode er duizenden tot miljoenen jaren over kunnen doen om één baan te voltooien.
Er is nog een derde type komeet, de zogenaamde sungrazer. Deze speciale klasse is verantwoordelijk voor veel van de spectaculairste kometen in de geschiedenis. Sungrazers worden gekenmerkt door zeer kleine periheliumafstanden - wat betekent dat ze extreem dicht bij de zon passeren - waardoor ze voor een korte periode spectaculair helder kunnen lijken. Veel grote kometen in de geschiedenis waren sungrazers, zoals C/1965 S1 (Ikeya-Seki), C/1975 V1 (West) en C/2006 P1 (McNaught). Meer recentelijk, in 2013, kwam komeet C/2012 S1 (ISON) tot op ongeveer 1,2 miljoen km van de zon. Voordat hij naderde, noemden waarnemers hem de “komeet van de eeuw”. Helaas viel ISON kort na zijn periheliumpassage uiteen en maakte hij zijn duizelingwekkende verwachtingen nooit waar. Maar dat is het frustrerende aan kometen waar je gewoon mee moet leren leven: Je weet nooit precies wat je gaat zien!
DSLR fotografie
In tegenstelling tot veel vormen van astrofotografie, die vrij kostbaar en complex kunnen zijn, is het fotograferen van heldere kometen een verrassend eenvoudige maar zeer lonende bezigheid. Als je een paar eenvoudige punten in gedachten houdt, kan iedereen met een kwaliteitscamera gemakkelijk spectaculaire beelden vastleggen van deze prachtige hemellichamen. Voor heldere kometen, die we hier definiëren als kometen die met het blote oog zichtbaar zijn, volstaat een digitale spiegelreflexcamera met een standaard 18-55 mm lens en een stevig statief. Stel de camera eerst in op “M” (manual) modus, zodat je volledige controle hebt over de camera-instellingen. Stel de camera voorzichtig scherp op een heldere ster, de maan (indien beschikbaar) of zelfs de komeet zelf, als die helder genoeg is voor de autofocus om erop te focussen. De meeste DSLR's zijn tegenwoordig uitgerust met een “live view” modus waarmee je de lens kunt scherpstellen met behulp van een uitvergrote real-time weergave via het LCD-scherm van de camera. Deze functie is erg handig om gemakkelijk en nauwkeurig scherp te stellen.
ISO 2000 - f/2,8 - 42mm - 8 sec - Foto: Astrogirl Au (Kat)
Vervolgens stel je het diafragma van de lens in op de breedste waarde, of het laagste f-getal. Je wilt ook de ISO-gevoeligheid instellen op ongeveer 400 tot 800 voor heldere kometen. Voor zwakkere kometen krijg je misschien betere resultaten met een hogere ISO, ergens tussen 1600 en 3200. Houd er wel rekening mee dat hogere ISO's tot ruisigere beelden leiden. Een stevig statief is een must voor elke vorm van astrofotografie. Je wilt misschien ook een ontspanner op afstand, zodat je de sluiter van de camera kunt activeren zonder hem aan te hoeven raken en het risico te lopen dat het beeld onscherp wordt. DSLR's hebben echter verschillende tijdvertragingsstanden; zo kun je de ontspanknop fysiek indrukken en dan wacht de camera een paar seconden voordat hij de sluiter voor een bepaalde tijd opent. Ik heb deze stand al vaak met succes gebruikt.
Als je eenmaal begint met het maken van foto's van je komeet, experimenteer dan met verschillende belichtingstijden. De ideale belichtingstijd hangt af van je camera, hoe helder de komeet is en hoe helder je hemel is. Over het algemeen wil je echter je enkelvoudige belichtingen beperken tot ongeveer 15 seconden of minder om sterrensporen te voorkomen. Hoe hoger de brandpuntsafstand van je lens, hoe korter de belichtingstijd die je nodig hebt om sterrensporen te voorkomen. Je kunt trailing ook tegengaan door je camera op een klein aangedreven statief te bevestigen, maar dat is misschien niet voor iedereen een optie. En natuurlijk wil je misschien wel sterrensporen in je foto! Hoewel het wat meer werk kost, is de beste manier om de schoonheid van kometen echt vast te leggen een serie opnamen te maken en deze vervolgens op elkaar te stapelen om details te verbeteren en achtergrondruis te verminderen, vooral als je hogere ISO-instellingen gebruikt. Er zijn veel programma's beschikbaar waarmee je eenvoudig beelden kunt stapelen. Het planeetbeeldverwerkingsprogramma RegiStax kan heel goed foto's van DSLR-camera's stapelen en het is ook heel eenvoudig om foto's van kometen te stapelen.
Samenvatting
- Gebruik een statief
- Stel je camera in op handmatige/manuele bediening (M)
- Gebruik hogere ISO-waarden (ISO 800, 1000 of hoger)
- Gebruik een lichtsterke (breedhoek)lens (liefst diafragma f/2.8)
- Gebruik een sluitertijd tussen dan 5 en 15 seconden
- Stel je diafragma zo wijdt mogelijk in (laag getal)
- Pas manuele scherpstelling toe
- Zet beeldstabilisatie uit
- Kies een mooie compositie, liefst met een gebouw, landschap of voorwerp op de voorgrond
