Kometen zijn één van de meest fascinerende objecten uit de sterrenkunde. Sinds mensenheugenis worden kometen al waargenomen en met de komst van de moderne technologie is de wetenschap er in geslaagd veel meer te leren over deze wonderbaarlijke hemelverschijnselen. De kern van een komeet is niet groter dan vijftig kilometer en hun oorsprong is te zoeken in de buitenste regionen van ons zonnestelsel. Wanneer dergelijke objecten te dicht bij de zon komen, ontstaat een prachtige staart die kometen kenmerken. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de meest gekende, historische en spectaculaire kometen die doorheen de geschiedenis onze nachtelijke sterrenhemel hebben beïnvloed.
Komeet Halley (1P/Halley)
De komeet Halley is een van de bekendste kometen uit de geschiedenis. Deze werd genoemd naar de Engelse astronoom Edmond Halley die als eerste het patroon herkende in de verschijning van dergelijke objecten. Halley voorspelde exact de terugkomst van deze komeet en ontdekte dat deze een omlooptijd heeft van 76 jaar. De komeet passeerde onze Aarde voor het laatst in 1986 en zal opnieuw te zien zijn met het blote oog in 2061. Vele oude tekeningen en geschriften vertellen wetenschappers dat deze komeet al opgemerkt werd vele honderden jaren voor Christus bij zowel Chinese astronomen alsook bij Perzische en Babylonische sterrenkundigen. In 1986 bracht de Europese ruimtesonde Giotto een bezoek aan deze bekende komeet. Het ruimtetuig nam als eerste foto’s van de kern van een komeet. Ook werden twee Russische (Verga 1 & 2) en één Japanse ruimtesonde (Suisei) in 1986 gelanceerd om deze komeet van dichtbij te onderzoeken en te fotograferen. De komeet Halley moet ongeveer 1 000 geleden door een nog onbekende reden zijn losgekomen uit de Oortwolk en is sindsdien in een baan om de zon terecht gekomen. Aangezien deze komeet een relatief kleine massa heeft, wordt deze makkelijker aangetrokken door andere objecten zoals planeten of de zon. Op deze manier kwam de komeet Halley in een kort-periodieke baan terecht waardoor over enkele eeuwen de komeet niet meer zal bestaan. De kern van de komeet Halley zou 15x8x8 kilometer groot zijn.
De Komeet Halley in 1986 - Foto: Kuiper Airborne Observatory
Komeet Hyakutake (C/1996 B2)
Dit is een zeer heldere komeet die op 31 januari 1996 ontdekt werd door de Japanse amateur astronoom Yuri Hyakutake en een zeer lange omlooptijd heeft. Op 25 maart 1996 passeerde deze komeet de Aarde op en afstand van 15 miljoen kilometer. Hierdoor was dit object zeer goed te zien met het blote oog aan de nachtelijke hemel en werd het in 200 jaar tijd de komeet die de Aarde het dichtst passeerde. De omlooptijd van Hyakutake bedraagd ongeveer 100 000 jaar. Hierdoor is deze komeet één van de langst periodieke hemelobjecten die men vandaag de dag kent. Door uitegbreide analyse van deze komeet heeft men voor het eerst kunnen aantonen dat Hyakutake zou beschikken over ethaan en methaan. Toen in 1996 de Europees-Amerikaanse ruimtesonde Ulysses door de staart van de komeet vloog konden astronomen voor het eerst zien dat een komeetstaart veel langer is dan gedacht werd. In dit geval was de staart meer dan 570 miljoen kilometer lang. De kern van deze komeet zou ongeveer 4,2 kilometer groot zijn.
Komeet Hyakutake in 1996 - Foto: NASA
Komeet Hale-Bopp (C/1995 O1)
De komeet Hale-Bopp is wellicht één van de meest geobserveerde objecten uit de 20ste eeuw. Deze prachtige komeet was gedurende 18 maanden lang te zien met het blote oog in 1997 waardoor het de naam 'Great Comet of 1997' kreeg. Hale-Bopp werd op 23 juli 1995 ontdekt toen deze zich nog op grote afstand tot onze zon bevond. De komeet werd genoemd naar zijn ontdekkers Alan Hale en Thomas Bopp. Hale-Bopp verschijnt eenmaal om de 2 537 jaar. Op zijn dichtste punt bevindt dit object zich op een afstand van 0,91 AE van de Aarde. Deze komeet zal opnieuw zeer goed te zien zijn in het jaar 4377.
De Hale-Bopp komeet in 1997 - Foto: USNO
Komeet Encke (2P/Encke)
De komeet 2P/Encke (ook gekend als de 'Komeet Encke') werd op 17 januari 1786 voor het eerst waargenomen door de Franse astronoom Pierre Mechain. Op 17 november 1795 werd dit object opnieuw waargenomen door Caroline Herschel en Jean Louis Pons deed dezelfde ontdekking op 20 oktober 1805. Het was pas vele jaren later, in 1819, dat de Duitse astronoom Johan Franz Encke kon aantonen dat het telkens om dezelfde komeet ging en dat deze een omlooptijd heeft van 3,3 jaar. Dit was de tweede komeet in zijn soort waarvan de omlooptijd exact werd berekend (na de komeet Halley). Encke is ook de komeet met de kleinste baan om de zon (3 jaar). De laatste keer dat deze komeet de Aarde passeerde, was op 19 april 2007 op een afstand van ongeveer 40 miljoen kilometer. De kern van deze komeet zou een diameter hebben van 4,8 kilometer en wellicht is deze komeet de oorzaak van de Tauriden meteorenzwerm. Sterrenkundigen geloven dat het Near Erath Object (NEO) 2004 TG10 een fragment is van komeet Encke dat er zich door een nog onbekende reden heeft van losgemaakt.
Komeet Encke in 1994 - Foto: Jim Scotti
Komeet McNaught (C/2006 P1)
Komeet McNaught werd op 7 augustus 2006 ontdekt door de Australische astronoom Robert McNaught. Toen deze komeet zich op 12 januari 2007 het dichtst bij de zon bevond, was deze zeer goed zichtbaar met het blote oog vanop Aarde en kon deze zelfs overdag worden waargenomen. Bij zijn ontdekking had komeet McNaught een helderheid van magnitude 17. Robert McNaught ontdekte het object toen hij in het kader van het Siding Spring Survey op zoek was naar Near Erath Objects (NEO). Op 3 februari 2007 vloog de Amerikaanse ruimtesonde Ulysses doorheen de ionenstaart van komeet McNaught toen het ruimtetuig zich op 257 miljoen kilometer van de kern van de komeet bevond. De Solar Wind Ion Composition Spectrometer (SWICS) aan boord van Ulysses gaf aan dat er zich nabij de komeet positief geladen zuurstof atomen bevonden. Daarnaast ontdekten onderzoekers ook dat de snelheid van de zonnewind door de staart van de komeet gehalveerd werd.
Komeet McNaught gezien vanuit Swifts Creek in Australië op 24 januari 2007.
Komeet Shoemaker-Levy 9 (D/1993 F2)
Dit is wellicht de meest besproken komeet in de media en heeft voor één van de mooiste taferelen gezorgd die men in de sterrenkunde kan waarnemen. Fragmenten van deze komeet sloegen in 1994 op de planeet Jupiter en dit zorgde voor unieke en spectaculaire beelden. Op 24 maart 1993 werd deze komeet door Eugeen Shoemaker samen met zijn vrouw en de astronoom David Levy ontdekt op een foto die men had genomen met een 40 centimeter op het Palomar Observatory. Al snel ontdekte men dat brokstukken van de komeet afstevenden op de grootste planeet uit ons zonnestelsel. Dit was de eerste maal in de geschiedenis van de mensheid dat een botsing tussen twee hemellichamen rechtstreeks kon waargenomen worden. Men vermoed dat de komeet 20 tot 30 jaar voor zijn ontdekking moet aangetrokken zijn door Jupiter die door zijn enorme aantrekkinsgkracht de rol van 'stofzuiger' heeft in het zonnestelsel. Het effect en het resultaat van de inslagen op Jupiter was dan ook gigantisch. Vuurbollen zo groot als onze Aarde waren duidelijk zichtbaar in de atmosfeer van Jupiter. Dankzij enkele telescopen in de ruimte kon deze gebeurtenis vastgelegd worden op foto aangezien de inslagen plaatsvonden aan de achterzijde (gezien van de Aarde) van Jupiter. Sommige van de brokstukken die insloegen op Jupiter waren enkele kilometers groot en sloegen tussen 16 en 22 juli 1994 in op het zuidelijk halfrond van de gasplaneet. Uiteindelijk liet de komeet Shoemaker-Levy 9 lelijke littekens achter in de atmosfeer van Jupiter die zelfs beter te zien waren als de kenmerkende Grote Rode Vlek van de planeet.
De brokstukken van de komeet Shoemaker-Levy 9
stevenen af op Jupiter in 1994 - Foto: NASA
Komeet Machholz (C/2004 Q2)
Op 27 augustus 2004 ontdekte kometenjager Donald Machholz deze komeet die eerder ook al de kometen 96P/Mahholz en 141P/ Mahholz had ontdekt. In januari 2005 was dit object zeer goed te aanschouwen aan de noordelijke sterrenhemel met het blote oog. Komeet Machholz is een langperiodieke komeet. Zijn omlooptijd om de zon bedraagd ongeveer 115 000 jaar. Op 5 januari bevond deze komeet zich op een afstand van ongeveer 50 miljoen kilometer van de Aarde. Wanneer de komeet zich het verst bevindt van de Aarde is deze ongeveer 4 686 AE verwijderd.
Komeet Machholz in 2005 te zien naast de Plejaden - Foto: Rochus Hess
Komeet Ikeya-Seki (C/1965 C1)
Op 8 oktober 1965 werd door de twee amateurastronomen Karou Ikeya en Tsutomu Seki deze komeet ontdekt toen beiden een zeer zwak ongekend object hadden waargenomen door hun telescoop. In datzelfde jaar passeerde Ikeya-Seki op een afstand van ongeveer 450 000 kilometer het oppervlak van onze zon waardoor deze zeer helder werd. Deze komeet bleek vooral heel goed zichtbaar te zijn aan de zuidelijke sterrenhemel. Het object kon zelfs makkelijk bij daglicht worden waargenomen. In Japan was dit hemelobject te zien met een magnitude -17 en op sommige momenten was deze komeet tientallen malen helderder dan een volle maan. Hierdoor wordt Ikeya-Seki vaak omschreven als één van de helderste kometen van de afgelopen duizend jaar. Ikeya-Seki zou een komeet zijn die uit de zogenaamde 'Kreutz Sungrazers groep' komt. Dit is een groep van kometen die ontstaan zijn door het uit elkaar vallen van één grote komeet in 1106.
Komeet Ikeya-Seki in 1965 - Foto: Maynard Pittendreigh
