De titel is veelbelovend maar ook misleidend. Om op aarde een gebied “gedetailleerd” geologisch in kaart te brengen, zijn meerdere expedities nodig waarbij gesteenten worden bestudeerd. Geologen determineren de bemonsterde gesteenten, maken bodemprofielen, voeren boringen uit, identificeren verschillende lagen (ouderdom en benaming), … De geologie is de jongste wetenschap maar sinds de 19de eeuw zijn de meeste plekken op aarde bestudeerd. Satellieten hebben daar sterk toe bijgedragen. En dan kennen we eigenlijk nog maar het hele dunne buitenste laagje van de aarde.
Het is die buitenste laag die we ook op andere steenplaneten, manen en planetoïden in kaart kunnen brengen. Met voldoende satellietbeelden is een reconstructie van het oppervlak mogelijk en met de juiste instrumenten is dat oppervlak verder op te delen in de aanwezige gesteenten. Net als in de 19de eeuw is ook nu nog die geologische studie van belang voor het begrijpen van planetaire processen en voor opsporen van grondstoffen.
Grondstoffen exploiteren op Ganymedes is nog niet meteen voor morgen. Maar toch heeft NASA samen met het Astrogeology Science Center van de USGS (United States Geological Survey) van deze Jupitermaan een mozaïekbeeld samengesteld om zo een geologische kaart ervan de presenteren. Hiervoor maakten ze gebruik van de beste beelden die gemaakt waren door de sondes Voyager 1 en 2 (1979) en Galileo (1995-2003). Ganymedes werd 400 jaar geleden al ontdekt door de befaamde astronoom Galileo Galilei (in 1610). Dat was te danken aan zijn primitieve telescoop én aan een gezonde dosis geluk, want Ganymedes is de grootste maan van ons zonnestelsel. Nu kan iedereen haar bestuderen. De geologische kaart werd opgesteld door een team wetenschappers onder leiding van Geoffrey Collins van het Wheaton College en de kaart is te downloaden via http://www.jpl.nasa.gov/spaceimages/details.php?id=pia17902. Het gaat trouwens om de eerste geologische kaart van een andere maan dan de onze.
"Deze kaart toont de ongelooflijke diversiteit aan geologische kenmerken op Ganymedes en ze helpt ons om orde te scheppen in de complexe oppervlaktegeologie" zegt Robert Pappalardo van NASA's Jet Propulsion Laboratory in Pasadena (Californië). "Met deze kaart kunnen planeetwetenschappers de evolutie van deze maan ontcijferen en dat zal weer nuttig blijken bij toekomstige ruimtevaartmissies." Hij verwijst naar de geplande ESA-missie Jupiter Icy Moons Explorer. Deze nieuwe sonde zou in 2032 rond Ganymedes moeten cirkelen. NASA levert aan deze missie een instrumentele bijdrage. De geodiversiteit van Ganymedes blijkt duidelijk uit de geologische kaart. Maar toch zijn ze in te delen in twee terreintypes. Enerzijds zijn er de donkere en sterk gekraterde gebieden die oude gesteenten bevatten. Anderzijds zijn er de jongere en lichtgekleurde gebieden die doorsneden zijn met barsten en bergruggen. “De oppervlakte van Ganymedes is meer dan half zo groot als de landoppervlakte op aarde, dus er zijn heel wat geologische kenmerken zichtbaar,” zegt Geoffrey Collins. Ook interessant is dat er oude geologische structuren samen met jonge structuren voorkomen. De geologische kaart geeft dus niet alleen inzicht in de geografische spreiding van gesteenten, maar ook in de historische geologische evolutie van de maan zelf.
Geologen leidden uit de kaart drie belangrijke perioden af in de geschiedenis van deze maan: (1) een periode van impacts en kratervorming, (2) een tektonische opheffing en (3) een afname van de geologische activiteit. Een gedetailleerd dagboek van Ganymedes is dit niet, maar het is wel interessant dat een geologische kaart kan leiden tot de reconstructie van de geologische geschiedenis van een planetoïde. “De gedetailleerde kleurenkaart kon verschillende wetenschappelijke hypotheses weerleggen maar ook bevestigen,” zegt Baerbel Lucchitta, emeritus aan de U.S. Geological Survey in Flagstaff (Arizona). “Zo blijkt dat cryovulkanisme erg zeldzaam is op Ganymedes.” Het nut van de geodiversiteit is dat Ganymedes als referentie kan dienen voor de geologische studie van andere verre manen in ons zonnestelsel.
