Ruimtevoedsel is vandaag de dag een zeer belangrijk onderdeel geworden in het succes van het overleven aan boord van een ruimtetuig of ruimtestation. Zo kunnen ruimtevaarders pas echt goed leven en werken in de ruimte wanneer ze worden voorzien van het gepaste voedsel. Helaas is eten en drinken in een gewichtloze omgeving niet gemakkelijk aangezien kruimels en druppels water voor onherstelbare schade kunnen zorgen. Gelukkig is er op culinair vlak voor ruimtevaarders de laatste jaren zeer veel veranderd waardoor men nu keuze heeft uit tal van maaltijden die op verschillende manieren kunnen worden opgediend.
Een koelkast en diepvriezer in de ruimte
Het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA experimenteerde voor het eerst met ruimtevoedsel tijdens de missie van John Glenn in 1962 waar hij naast zijn wetenschappelijke experimenten ook moest testen of het mogelijk was om normaal te eten in een gewichtloze omgeving. Onderzoekers hadden op vlak van eten in de ruimte geen ervaring en hadden dan ook schrik dat de ruimtevaarder zou stikken in het voedsel of dit voedsel oneetbaar zou worden. De andere astronauten uit het Mercury programma hadden veel problemen met het eten dat aan hen werd meegegeven. Dit was vaak heel onsmakelijk en men moest alle etensresten na de maaltijd verzamelen zodat deze zich niet vrij in de ruimtecapsule konden bevinden. Na het Mercury ruimteprogramma begon NASA met een uitgebreid onderzoek naar het verbeteren van ruimtevoedsel. Zo kregen de astronauten tijdens de Gemini ruimtemissies ander eten voorgeschoteld en werden nieuwe technieken uitgeprobeerd die voor iedereen beter werkbaar waren. Zo werden er maaltijden ontwikkeld met gelatine om te voorkomen dat deze zouden kruimelen of resten zouden nalaten. Voor het eerst konden de ruimtevaarders ook kiezen uit verschillende menu's zoals garnaalcocktail, kip met groenten of verschillende soorten toasten. Naarmate de ruimtemissies steeds langer werden, werd er meer geïnvesteerd in het onderzoek naar ruimtevoedsel. Tijdens het Amerikaanse Apollo Maanprogramma konden de astronauten voor het eerst gebruik maken van warm water en werd er meer normaal eten meegegeven. Men maakte gebruik van containers die luchtdicht konden gemaakt worden waarin men het voedsel net voor de lancering kon opbergen. Tijdens de missies van het Amerikaanse ruimtestation Skylab kregen de ruimtevaarders meer plaats om eten op te bergen en kon men ook gebruik maken van een diepvriezer en ijskast om voedsel koel te bewaren. Voor het eerst kon men nu ook op een normale manier voedsel eten doordat er plaats was voorzien in het ruimtestation voor een tafel met stoelen waardoor de ruimtevaarders zich ook meer op hun gemak voelden tijdens het middagmaal of avondmaal. Deze eettafel werd voorzien van magneten waardoor de vorken, lepels en messen niet overal gingen rondzweven. Door al deze vernieuwingen kon men nu voor eerst normaal eten in een baan om de Aarde. Toch bleek er een grens te zijn aan het voedsel dat de ruimte kon ingaan. Zo vroeg een Japanse ruimtevaarder die de ruimte inging met een Amerikaanse Space Shuttle als voedsel sushi maar dit werd geweigerd aangezien men dit niet koud en vers kon houden.
Water toedienen of opwarmen
Voor voedsel de ruimte kan worden in gestuurd, wordt het op Aarde altijd eerst onderworpen aan allerlei tests en zullen de ruimtevaarders zelf dit voedsel ook al hebben gegeten zodat men kan volgen welk effect dit heeft op de spijsvertering. Het grote probleem bij ruimtevoedsel is dat het naar een ruimtestation moet gebracht worden waarna het nog steeds eetbaar moet zijn. Hiervoor heeft men verschillende manieren bedacht. Bij de keuze van het voedsel neemt men vaak eten waarbij het vocht verwijderd is en waarbij men enkel nog water moet toedienen tijdens de bereiding. Op deze pakjes staat dan vermeld hoeveel heet of koud water men moet toedienen. Meestal gaat het hier dan ook om soepen of gerechten zoals garnaalcocktail, macaroni met kaas of roereieren. Bij een tweede manier wordt het voedsel op Aarde eerst op voorhand verhit om allerlei micro-organismen te vernietigen. Eenmaal aan boord van een ruimtetuig of ruimtestation moet dit eten enkel nog worden opgewarmd zoals gegrilde kip of pudding. Een derde manier om eten naar de ruimte te brengen, is voedsel waarbij men al op voorhand een hoeveelheid water aan toegevoegd heeft om dit soepel te houden. Het grote voordeel aan deze methode is dat dit voedsel onmiddellijk kan worden opgegeten. Nog een belangrijke manier is bestraling van vlees waarbij men eerst op Aarde het vlees kookt, verpakt en dit uiteindelijk gesteriliseerd wordt door het bloot te stellen aan ioniserende straling zoals men doet bij onder andere gerookte kalkoen. In het algemeen smaakt ruimtevoedsel iets ‘platter’ dan voedsel op Aarde. Om dit probleem weg te helpen, krijgen ruimtevaarders de keuze uit verschillende kruiden die men kan toevoegen zoals vloeibaar zout, peper en sausjes zoals ketchup en mosterd. Dankzij de enorme kennis dat NASA heeft op vlak van ruimtevoedsel kunnen astronauten vandaag de dag kiezen uit een 200-tal gerechten en ingrediënten om in de ruimte op te eten. Zo is het mogelijk gerechten samen te stellen met kip, vis, vlees, groenten en zelfs een dessert.
Eten aan boord van het ISS
Vandaag de dag worden de bemanningsleden aan boord van het internationale ruimtestation ISS om de vier of vijf maanden bevoorraad door middel van de Russische Progress, Amerikaanse Dragon en Japanse HTV bevoorradingstuigen. Deze onbemande ruimtetuigen worden volgepropt met nieuwe kledij, brandstof, experimenten en vooral voedsel en drinkbare vloeistoffen waardoor de bemanning de volgende maanden opnieuw verder kan leven aan boord van het ruimtestation. Doordat het aan boord van het ISS steeds warmer is dan 23 graden Celsius bestaat de kans echter dat het voedsel snel bederft. Hierdoor moet het voedsel aan boord van het ISS bewaard worden in speciale ijskasten en diepvriezers. Een groot deel van het voedsel is uiteindelijk gevriesdroogd (voorgerechten, groentes en desserts) of bevroren (vers voedsel en zuivel). Voedsel kan ook thermo-gestabiliseerd worden verpakt, dat wil zeggen dat door een hittebehandeling de micro-organismen zijn gedood. Vaak gebeurt dit in blik. Amerikaanse ruimtevaarders gebruiken dan weer aluminiumzakken in plaats van blik. Vast voedsel wordt soms ook gemengd met water uit een naaldvormige kraan die het water injecteert. Een ruimtevaarder aan boord van het ISS gebruikt dan ook gemiddeld 2,5 liter drinkwater voor 0,75 kg gedroogd voedsel. Voedselpakketten hoeven uiteindelijk niet allemaal eerst te worden gehydrateerd (toevoegen van water), maar kunnen direct worden opgewarmd in een magnetron of in een speciale oven. De ruimtevaarders aan boord van het ISS eten drie keer per dag en deze voedselpakketten zijn evenwichtig samengesteld met voldoende vitaminen, mineralen en andere voedingsstoffen. Elke ruimtevaarder heeft vandaag de dag zijn eigen dieet met voldoende calorieën dat speciaal voor hem of haar is afgestemd. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA hanteert de volgende formule voor de hoeveelheid energie die je per dag moet binnenkrijgen: 1.7 (15.3xW + 679) Kcal/dag. Een avondmaal aan boord van het ISS kan bestaan uit bijvoorbeeld een garnalencocktail, biefstuk, macaroni met kaas, fruitcocktail, aardbeiendrank en limoenthee. Dankzij de vele onbemande ruimtetuigen die het ISS regelmatig voorzien van nieuwe bevoorrading krijgen de bewoners van dit ruimtestation vaak ook verrassingen voor bij speciale gelegenheden. Zo worden er regelmatig verse groeten en fruit naar het ISS gebracht en kregen de ruimtevaarders in het verleden ook al echte ijscrème.
Water en drinken aan boord van het ISS
Water aan boord van een ruimtetuig of ruimtestation is vaak zeer schaars. Een gemiddelde mens in Westerse landen verbruikt ongeveer 130 liter water per dag doordat ze zich douchen en water verbruiken bij het toilet. In de ruimte is water echter van cruciaal belang en kan men onmogelijk evenveel water per dag verbruiken. Het water aanvoeren vanaf de Aarde kost ongeveer 10 000 euro per liter door de hoge brandstofkosten, fabricagekosten, afschrijving van het ruimtevaartuig en de speciale dure verpakking. Hierdoor moet men goed nadenken en overleggen waarvoor men water aan boord van het ISS gaat gebruiken. Een goed en werkbaar alternatief voor een douche aan boord van het ISS is het gebruik van vochtige washandjes waarmee de ruimtevaarders zich kunnen wassen. Deze washandjes zijn behandeld met een ontsmettende lotion. Om toch zoveel mogelijk water te kunnen vergaren aan boord van het ISS wordt dit gezuiverd uit urine door middel van destillatie en uit de lucht die wordt uitgeademd door de ruimtevaarders door middel van condensatie. Dranken gaan mee naar het ISS als droge poedermixen in een speciale verpakking die aangevuld met water weer een drinkbaar drankje worden. De ruimtevaarders drinken dit op door een speciaal rietje zodat dit niet gaat rondzweven in kleine druppeltjes. Wanneer er niet uit de verpakking gedronken wordt, sluit deze zich af door middel van een klemmetje. Cola of andere koolzuur bevattende frisdranken mogen niet mee de ruimte in. Het koolzuur in deze dranken wordt in gewichtloze toestand niet gescheiden van de drank en blijft dus in de drank verdeeld waardoor het drankje, ook na inslikken, schuimig blijft.
