De Virgocluster en Virgosupercluster

De Virgocluster is een bekende cluster van sterrenstelsels dat zich in het noordelijk deel van het sterrenbeeld Maagd (Virgo) bevindt. Deze cluster bestaat uit ongeveer 1 500 sterrenstelsels en maakt op zijn beurt deel uit van de Virgosupercluster. De afstand van de Virgocluster tot de Aarde bedraagt ongeveer 53,8 miljoen lichtjaar waardoor dit de dichtstbijzijnde grote cluster is. Eén van de bekendste leden van de Virgocluster is het elliptisch sterrenstelsel Messier 87.

De omvang van de Virgocluster is gigantisch en is eigenlijk nauwelijks in te schatten. Zo is de booghoek aan de hemel van deze cluster ruim vijf graden en dat is meer dan tienmaal de schijnbare doorsnede van de volle maan. Het centrum van de Virgocluster bevindt zich op een afstand van ongeveer 53 miljoen lichtjaar van de Aarde. De afstand bepalen tot de Virgocluster was voor astronomen van groot belang voor het bepalen van de Hubble Constante en de schaal van het Heelal. De Virgocluster zelf kan ook onderverdeeld worden in verschillende subclusters: Virgo A, Virgo B en enkele kleinere groepen. Virgo vormt een groep van elliptische en lensvormige sterrenstelsels en heeft een massa van ongeveer 10¹⁴ zonmassa's. Doordat tal van sterrenstelsels van de Virgocluster goed zichtbaar zijn met een kleine telescoop is de Virgocluster dan ook goed gekend bij amateur-astronomen en zeer geliefd bij astrofotografen. Verschillende sterrenstelsels van de Virgocluster werden door de Franse astronoom Charles Messier ook opgenomen in zijn bekende catalogus van nevels, bolhopen en sterrenstelsels.

Het centrum

In het midden van de Virgocluster bevindt zich het bekende sterrenstelsel Messier 87 (M87) dat ook wel 'Virgo A' wordt genoemd. Dit is het grootste sterrenstelsel uit de Virgocluster en is iets groter dan de Melkweg, ons eigen sterrenstelsel. Er zijn sterke aanwijzingen dat er zich in het centrum van M87 een zwart gat ter grootte van zes miljard zonnemassa's bevindt. Dit zwart gat bevindt zich, wellicht door een jet, niet geheel in het midden van het stelsel. Doordat M87 niet schijfvormig is maar vrijwel bolvormig bevat dit stelsel veel meer sterren. Volgens huidige schattingen bevindt er zich ongeveer een biljoen (10¹²) zonnemassa's aan sterren in dit sterrenstelsel.

Extreme snelheden

Door de reusachtige massa van de Virgocluster ondergaan de leden uit deze groep enorme versnellingen. Zo heeft het sterrenstelsel IC 3258 binnen de Virgocluster een zogheten 'eigenbeweging' van ongeveer 1 600 km/s. De eigenbeweging van een hemellichaam is de schijnbare beweging van het object aan de hemel die wordt veroorzaakt door de fysieke beweging van dat object door de ruimte. Een ander stelsel uit de Virgocluster, NGC 4388, zou zich met een snelheid van meer dan 2 000 km/s van ons af bewegen en een eigenbeweging hebben van minimaal 1 000 km/s.

Virgosupercluster

De Virgocluster is ook het centrum van de 'Virgosupercluster' waartoe ook de Lokale Groep, met daarin ons sterrenstelsel, behoort. Een supercluster is een groepering van clusters van sterrenstelsels. Tussen superclusters bevinden zich grote ruimten waarin zich vaak geen sterrenstelsels bevinden. De Virgocluster is ook de zwaarste cluster in deze supercluster en bevindt zich in het zwaartepunt. De Lokale Groep, met daarin ons sterrenstelsel, bevindt zich aan de rand van deze supercluster en beweegt zich op dit moment van het centrum af met een snelheid van 1 000 km/s. Alles samen bevat de Virgosupercluster tussen de 100 en 200 clusters en groepen van sterrenstelsels. De diameter van de Virgosupercluster is dan ook gigantisch en wordt geschat op 110 miljoen lichtjaar. Volgens astronomen zou de massa van de Virgosupercluster ongeveer 10¹⁵ zonmassa's bedragen. Enkele van de bekendste leden van de Virgosupercluster zijn de Lokale Groep, Fornaxcluster, Dorado Groep, Sculptor Groep en Eridanuscluster.

Het sterrenbeeld Maagd (Virgo) waarin ten noorden de sterrenstelsel van de Virgocluster terug te vinden zijn