WEAVE, een ingenieuze spectrometer met duizenden verplaatsbare glasvezels, is bijna klaar voor gebruik door sterrenkundigen. Dat meldt een team van astronomen en technici onder leiding van Scott Trager (Rijksuniversiteit Groningen). De spectrometer, inclusief de twee robots die de glasvezels in wisselende opstellingen leggen, is succesvol geïnstalleerd op de Nederlands-Britse-Spaanse William Herschel Telescope op La Palma.
WEAVE staat voor WHT Enhanced Area Velocity Explorer en is een grotendeels in Nederland gemaakte spectrometer. Het instrument kan meer dan 900 sterren of sterrenstelsels tegelijk in de gaten houden. Het rafelt met hoge precisie sterlicht uiteen in duizenden afzonderlijke kleuren. De kern van WEAVE bestaat uit bijna 2.000 verplaatsbare glasvezels. De losse glasvezels worden zo geplaatst dat ze elkaar niet storen. Van een afstandje heeft het veel weg van een kantkloswerk of een weefgetouw, vandaar ook de naam WEAVE. Met WEAVE kunnen astronomen de vorming van sterren bestuderen en onderzoeken hoe sterrenstelsels en het heelal veranderen.
"We zijn ontzettend opgetogen dat WEAVE nu bijna klaar is voor echte waarnemingen," zegt Scott Trager (Kapteyn Astronomisch Instituut, Rijksuniversiteit Groningen). Trager is de wetenschappelijk projectleider van WEAVE en de voorzitter van het WEAVE Survey Consortium dat overzichtsstudies van het heelal moet opleveren. "Vanwege reisbeperkingen door de coronapandemie duurde het allemaal wat langer dan gepland, maar nu kunnen we echt van start."
Diverse onderdelen
WEAVE zal de komende vijf jaar tientallen miljoenen spectra van sterren en sterrenstelsels vastleggen. De gegevens van WEAVE kunnen bijvoorbeeld worden gekoppeld aan de dataverzamelingen van de LOFAR-telescoop en van de ruimtesatelliet Gaia. Doordoor krijgen astronomen meer inzicht in hoe onze Melkweg is gevormd, hoe de sterren daarin zijn geëvolueerd, hoe andere sterrenstelsels zijn samengesteld. WEAVE bestaat uit diverse onderdelen. De zogeheten primaire focuscorrigeerder (prime-focus corrector) zorgt ervoor dat elke glasvezel meer dan 80% van het sterlicht binnenkrijgt. De vezelplaatser (fibre positioner) bestaat uit twee robots die de meer dan 900 glasvezels binnen een uur in de gewenste opstelling leggen. Twee camera's met elk 12.000 bij 6.000 pixels verzamelen de uiteindelijke spectra. Twee cryostaten met vloeibare stikstof koelen de digitale camera's zodat de camera's lichtzwakke objecten nog nauwkeurig kunnen waarnemen.
Eind 2020 waren de meeste onderdelen aangekomen op het Canarische eiland La Palma. Door reisbeperkingen vanwege corona had dat langer geduurd dan verwacht. De afgelopen maanden voerden de sterrenkundigen standaard tests en waarnemingen aan bekende sterren uit. De komende twee à drie maanden volgen de wetenschappelijker waarnemingen tijdens de zogeheten science-verification-tests. Daarna kunnen astronomen uit de hele wereld van de telescoop gebruikmaken.
Consortium
De WEAVE-spectrometer is gefinancierd door Science and Technology Facilities Council (STFC, Verenigd Koninkrijk), Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA), Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), Isaac Newton Group of Telescope (ING, Verenigd Koninkrijk, Nederland, Spanje), Astrophysical Institute of the Canaries (IAC, Spanje), Ministry of Economy and Competitiveness (MINECO, Spanje), National Institute for Astrophysics (INAF, Italië), French National Centre for Scientific Research (CNRS, Frankrijk), Paris Observatory – University of Paris Science and Letters (Frankrijk), Region île de France (Frankrijk), National Institute for Astrophysics, Optics and Electronics (INAOE, Mexico), National Council for Science and Technology (CONACYT,Mexico), Lund Observatory (Zweden), Uppsala University (Zweden), Leibniz Institute AIP (Duitsland), Max-Planck Institute for Astronomy (MPIA, Duitsland), University of Pennsylvania (Verenigde Staten), Konkoly Observatory (Hongarije).
Bron: Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
