In voorbereiding op de naderende aankomst van NASA’s ruimtesonde Juno hebben astronomen ESO’s Very Large Telescope ingezet om spectaculaire nieuwe infraroodopnamen te maken van de planeet Jupiter. Ze maken deel uit van een campagne om de reuzenplaneet gedetailleerd in kaart te brengen. Deze waarnemingen dienen als inspiratiebron voor de werkzaamheden die Juno de komende maanden zal verrichten. Ze geven astronomen meer inzicht in de huidige toestand van de gasreus.
Een team onder leiding van Leigh Fletcher van de universiteit van Leicester (VK) presenteert nieuwe beelden van Jupiter op de National Astronomy Meeting van de Royal Astronomical Society in Nottingham. De beelden, verkregen met het VISIR-instrument van ESO’s Very Large Telescope, maken deel uit van een gerichte actie om meer te weten te komen over de atmosfeer van Jupiter, in aanloop naar de aankomst van NASA-ruimtesonde Juno [1] in juli van dit jaar. Bij de campagne is gebruik gemaakt van verscheidene telescopen op Hawaï en in Chili, maar ook van bijdragen van amateurastronomen uit alle windstreken. De daaruit voortkomende kaarten geven niet alleen momentopnamen van de planeet, maar laten ook zien welke veranderingen de Jupiteratmosfeer de afgelopen maanden heeft ondergaan. Ruimtesonde Juni werd in 2011 gelanceerd en heeft bijna 3 miljard kilometer moeten afleggen om het Jupiterstelsel te kunnen bereiken. Bij het verzamelen van gegevens blijven ruimtesondes verschoond van de beperkingen waar telescopen op aarde mee te kampen hebben. Daarom komt het misschien als een verrassing dat deze aardse campagne zo belangrijk werd gevonden.
Leigh Fletcher legt uit wat het belang is van dit voorbereidende onderzoek: ‘Deze kaarten dienen als voorbereiding op wat Juno de komende maanden zal tegenkomen. Door op verschillende golflengten van het infraroodspectrum waarnemingen te doen, kunnen we een driedimensionale reconstructie maken van het verticale transport van energie en materiaal in de atmosfeer.’ Het vastleggen van scherpe beelden door de voortdurende veranderende aardatmosfeer is een van de grootste uitdagingen waar telescopen op de vaste grond voor staan. Deze glimp van Jupiters eigen atmosfeer, waarin wolken van koeler gas op en neer golven, is het resultaat van een techniek die lucky imaging wordt genoemd. Bij deze techniek maakt VISIR duizenden afzonderlijke, heel kort belichte opnamen van Jupiter. Daaruit wordt vervolgens de opname geselecteerd waarbij de atmosferische turbulentie het minst hinderde. Deze ‘toevalstreffers’ zijn vervolgens gecombineerd tot de opmerkelijke beelden die hier te zien zijn.
Glenn Orton, leider van de Juno-waarnemingscampagne op de vaste grond, benadrukt het belang van de ‘aardse’ waarnemingen: ‘De gezamenlijke inspanning van een internationaal team van amateur- en beroepsastronomen, heeft ons de afgelopen acht maanden van een rijke hoeveelheid gegevens voorzien. Samen met de nieuwe resultaten van Juno, zullen met name de VISIR-data wetenschappers in staat stellen om de globale thermische structuur, de bedekkingsgraad en de soortelijke verdeling van gassen in de Jupiteratmosfeer te kenschetsen.’ De weg naar de nieuwe en lang verwachte resultaten van de moderne Juno-missie is dus geplaveid door observationele inspanningen hier op aarde.
Noten
[1] De ruimtesonde Juno is vernoemd naar de mythologische echtgenote van oppergod Jupiter. Net als zijn planetaire tegenhanger hulde Jupiter zich in wolken om zijn streken te verbergen, en Juno was de enige die daar doorheen kon kijken en zijn ware aard zag.
