Een nieuwe opname van de ESO-sterrenwacht op La Silla in Chili toont de spectaculaire bolvormige sterrenhoop Messier 4. Deze bal van tienduizenden oude sterren is een van de meest nabije en best bestudeerde bolhopen. Recent onderzoek laat zien dat een van zijn sterren vreemde eigenschappen heeft: hij lijkt uit de fontein van de eeuwige jeugd te hebben gedronken.
Om het Melkwegstelsel cirkelen meer dan 150 bolvormige sterrenhopen die uit het grijze kosmische verleden stammen (eso1141). Een van de meest nabije is de sterrenhoop Messier 4 (ook bekend als NGC 6121) in het sterrenbeeld Schorpioen. Dit object, dat vlak naast de helderrode ster Antares staat, is gemakkelijk waarneembaar met een verrekijker. Met een kleine telescoop zijn al enkele afzonderlijke sterren van de sterrenhoop te zien.
Op deze nieuwe opname, gemaakt met de Wide Field Imager (WFI) van de 2,2-meter MPG/ESO-telescoop van de ESO-sterrenwacht op La Silla, steekt Messier 4 prachtig af tegen de rijke sterrenachtergrond van de Melkweg. De bolhoop zelf is opgelost in duizenden afzonderlijke sterren.
Veel van deze sterren zijn onderzocht met instrumenten van ESO’s Very Large Telescope. Door het licht van een ster tot zijn samenstellende kleuren te ontleden, kunnen astronomen zijn chemische samenstelling en leeftijd bepalen.
Bij Messier 4 heeft dat een verrassend resultaat opgeleverd. De sterren in bolvormige sterrenhopen zijn oud en bevatten naar verwachting dus weinig zware chemische elementen (1). Dat is ook nu vastgesteld, maar één van de onderzochte sterren blijkt veel meer van het zeldzame lichte element lithium te bevatten dan verwacht. Waar dit lithium vandaan komt is een raadsel. Normaal gesproken wordt dit element in de loop van het miljarden jaren durende bestaan van een ster geleidelijk afgebroken. Maar deze ene ster lijkt uit de fontein van de eeuwige jeugd te hebben gedronken. Hij is er op de een of andere manier in geslaagd om zijn oorspronkelijke lithium te behouden of heeft een manier gevonden om zijn lithiumvoorraad aan te vullen.
De WFI-opname geeft een overzicht van de bolhoop en zijn rijke omgeving. Een aanvullend, detailrijker beeld van alleen het centrale deel, gemaakt door de Hubble-ruimtetelescoop van NASA en ESA, is deze week verschenen in de reeks ‘Hubble Picture of the Week’.
Noten
(1) De meeste chemische elementen zwaarder dan helium worden door sterren geproduceerd en vermengen zich aan het einde van het sterrenleven met het interstellaire medium. Dat verrijkte materiaal vormt vervolgens de grondstof voor toekomstige generaties van sterren. Hierdoor bevatten zeer oude sterren, zoals die in bolvormige sterrenhopen, die zijn ontstaan voordat de verrijking goed op gang kwam, aanzienlijk geringere hoeveelheden zware elementen dan sterren zoals de zon, die later zijn ontstaan.
Meer informatie
Het jaar 2012 staat in het teken van de vijftigste verjaardag van de oprichting van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO). ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de Europese Extremely Large optical/near-infrared Telescope (E-ELT), een telescoop van de 40-meterklasse die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.
