NGC 5128 (Centaurus A)

NGC 5128, ook gekend als 'Centaurus A', is het beroemde lensvormige sterrenstelsel in het sterrenbeeld Centaurus (Centaur). Dit sterrenbeeld is gelegen aan de zuidelijke hemelkoepel. Vanaf de breedte van de Benelux is alleen het noordelijk deel van het sterrenbeeld te zien, en dan nog slecht omdat het maar net boven de zuidelijke horizon uitkomt. De grootte van NGC 5128 bedraagt 25.7’ bij 20’ en de helderheid van het deep-sky object bedraagt magnitude 6.8 waardoor dit ook al waar te nemen is met middelgrote telescopen. NGC 5128 is dan ook het vijfde helderste sterrenstelsel aan de sterrenhemel. NGC 5128 heeft een zeer herkenbare band van kosmisch stof dat zich rondom het stelsel bevindt. Het hemelobject werd op 29 april 1826 ontdekt door de Schotse astronoom James Dunlop. Dit sterrenstelsel, ook wel 'Centaurus A' genoemd, bevindt zich op een afstand van ongeveer 12 miljoen lichtjaar van de Aarde en heeft een massa van ongeveer 1 biljoen zonnemassa's. De vorm is eerder elliptisch en de afmetingen bedragen 150 000 × 120 000 lichtjaar. Op 22 oktober 2012 werd bekend dat het sterrenstelsel een verborgen spiraal bevat. Deze is waarschijnlijk afkomstig van een spiraalstelsel dat met Centaurus A in botsing is gekomen. Centaurus A staat ook bekend als een reusachtig elliptisch radiostelsel. Dit wil zeggen dat het object een sterrenstelsel is dat sterke radiostraling uitzendt. Het is dan ook één van de meest opvallende en verreweg het meest nabije radiostelsel aan de hemel. Om die reden is Centaurus A al met tal van verschillende grote telescopen waargenomen. In zijn zeer heldere kern huist een superzwaar zwart gat dat ongeveer honderd miljoen keer zo veel massa bevat als onze zon.

Geschiedenis

NGC 5128 werd op 29 april 1826 voor de eerste maal waargenomen door de Schote astronoom James Dunlop op het Parramatta Observatory. In 1847 beschreef John Herschel het sterrenstelsel als “twee semi-ovalen van elliptisch gevormde nevels die uit elkaar lijken te zijn gesneden en worden gescheiden door een brede onduidelijke band evenwijdig aan de grotere as van de nevel, in het midden waarvan een vage streep licht evenwijdig aan de zijkanten van de insnijding verschijnt.”

Waarnemen

Centaurus A bevindt zich ongeveer 4° ten noorden van Omega Centauri (een bolvormige sterrenhoop die met het blote oog zichtbaar is). Omdat het sterrenstelsel een hoge oppervlaktehelderheid heeft en een relatief grote hoekgrootte, is het een ideaal doel voor waarnemingen onder amateur-astronomen. De heldere centrale uitstulping en donkere stofstrook zijn zelfs zichtbaar in kleinere telescopen en grote verrekijkers, en in grotere telescopen kan extra structuur worden gezien. Er zijn beweringen gedaan dat Centaurus A met het blote oog zichtbaar is onder uitzonderlijk goede donkere omstandigheden.