De detailrijke opname is gemaakt met de Wide Field Imager van de 2,2-meter MPG/ESO-telescoop. Nevels behoren tot de meest indrukwekkende objecten aan de nachthemel. Het zijn interstellaire wolken van stof, moleculen, waterstof, helium en andere geïoniseerde gassen waarin nieuwe sterren worden geboren. Hoewel ze uiteenlopende vormen en kleuren hebben, hebben ze vaak één ding gemeen: als ze voor het eerst worden waargenomen, prikkelen hun merkwaardige vormen de fantasie van de astronoom, wat hen vaak een vreemde benaming oplevert. Dit spectaculaire stervormingsgebied, dat de bijnaam Zeemeeuwnevel heeft gekregen, vormt daarop geen uitzondering. Deze nieuwe opname van de Wide Field Imager van de 2,2-meter MPG/ESO-telescoop van de ESO-sterrenwacht op La Silla (Chili) toont de ‘kop’ van de Zeemeeuwnevel (1). Het is slechts een gedeelte van een grotere nevel die officieel bekendstaat als IC 2177, die overeenkomsten vertoont met een vliegende zeemeeuw met een spanwijdte van meer dan honderd lichtjaar. Deze wolk van gas en stof is ongeveer 3700 lichtjaar van ons verwijderd. De complete vogel is het beste te zien op groothoekopnamen.
De Zeemeeuwnevel ligt op de grens van de sterrenbeelden Eenhoorn en Grote Hond, niet ver van Sirius, de helderste ster aan de nachthemel. De nevel staat meer dan vierhonderd keer zo ver weg als de beroemde ster. Het complex van gas en stof dat de kop van de zeemeeuw vormt gloeit ten gevolge van de krachtige ultraviolette straling die grotendeels afkomstig is van één heldere jonge ster: HD 53367 (2). Deze ster, die in het midden van de foto staat, kan als het ‘oog’ van de meeuw worden beschouwd. De straling van de jonge sterren zorgt ervoor dat het omringende waterstofgas – een zogeheten HII-gebied (3) – een dieprode gloed uitzendt. Daarnaast wordt het licht van de hete blauwwitte sterren ook verstrooid door de kleine stofdeeltjes in de nevel, waardoor deze plaatselijk een opvallend blauwe waas vertoont.
Hoewel een kleine, heldere verdichting in de Zeemeeuwnevel al in 1785 voor het eerst werd waargenomen door de Duits-Britse astronoom William Herschel, is het hier afgebeelde gedeelte pas een eeuw later langs fotografische weg ontdekt. Bij toeval staat dit hemelobject vlak naast de Helmnevel (NGC 2359), de winnaar van de recente ESO-wedstrijd ‘Kies wat de VLT waarneemt’ (ann12060). Deze nevel, met zijn opvallende vorm en bijpassende naam, is het allereerste object dat door het publiek is geselecteerd om met ESO’s Very Large Telescope te worden waargenomen. Deze waarneming zal deel uitmaken van de festiviteiten op de dag dat ESO vijftig jaar bestaat (5 oktober 2012) en wordt live gestreamd vanuit de VLT op Paranal. Komt dat zien!
Noten
(1) Dit object heeft in de loop van de jaren diverse aanduidingen gekregen, waaronder Sh 2-292, RCW 2 en Gum 1. De aanduiding Sh 2-292 betekent dat het object nr. 292 is in de tweede Sharpless-catalogus van HII-gebieden, die in 1959 werd gepubliceerd. De RCW-aanduiding verwijst naar de catalogus die door Rodgers, Campbell en Whiteoak werd samengesteld en in 1960 werd gepubliceerd. Dit object was ook het eerste op een lijst van zuidelijke nevels, samengesteld door Colin Gum, die in 1955 werd gepubliceerd.
(2) HD 53367 is een jonge ster die twintig keer zo zwaar is als onze zon. Het betreft een zogeheten Be-ster, een ster van spectraaltype B met duidelijke emissielijnen van waterstof in zijn spectrum. Deze ster vormt een dubbelster met een begeleider van vijf zonsmassa’s.
(3) De term ‘HII-gebied’ is ontleend aan het feit dat deze gasnevels uit geïoniseerde waterstof (H) bestaan: atomen die hun enige elektron zijn kwijtgeraakt. Niet geïoniseerde of neutrale waterstof heeft de aanduiding HI. De rode gloed van HII-gebieden ontstaat doordat atoomkernen (protonen) zich weer met elektronen kunnen verenigen, een proces waarbij energie op zeer specifieke golflengten of kleuren wordt uitgezonden. Een van die kleuren is de opvallend rode gloed van de zogeheten H-alfa-overgang.
Meer informatie
Het jaar 2012 staat in het teken van de vijftigste verjaardag van de oprichting van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO). ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de 39-meter Europese Extremely Large optical/near-infrared Telescope (E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.
