OmegaCAM – de groothoekcamera van ESO’s VLT Survey Telescope (VST) – heeft een schitterende nieuwe opname gemaakt van de spectaculaire Orionnevel, waarop diens centrale opeenhoping van jonge sterren zeer gedetailleerd is vastgelegd. Met een afstand van ongeveer 1350 lichtjaar is deze gasnevel een van de meest nabije stellaire kraamkamers van zowel lichte als zware sterren [1]. Maar dit is meer dan alleen een mooi plaatje. Een team onder leiding van ESO-astronoom Giacomo Beccari heeft deze gegevens van ongeëvenaarde kwaliteit gebruikt om nauwkeurige metingen te doen van de helderheden en kleuren van alle sterren in de Orionnevel-sterrenhoop. Deze metingen stellen astronomen in staat om de massa’s en leeftijden van de sterren te bepalen. Tot hun verrassing lieten de gegevens zien dat er sprake is van drie verschillende reeksen die in leeftijd lijken te verschillen. ‘Toen ik de gegevens voor het eerst zag, had ik een van die ‘wauw-momenten’ die je als astronoom slechts één of twee keer in je leven meemaakt,’ zegt Beccari, hoofdauteur van het artikel waarin de resultaten worden gepresenteerd. ‘De ongelooflijke kwaliteit van de OmegaCAM-beelden wijst zonder enige twijfel uit dat er in het centrale deel van Orion sprake is van drie afzonderlijke populaties van sterren.’
Mede-auteur Monika Petr-Gotzens, ook verbonden aan ESO, voegt daaraan toe: ‘Dit is uiterst significant. Wat we zien is dat de sterren van een sterrenhoop niet allemaal tegelijk zijn ontstaan. Dit zou weleens kunnen betekenen dat we ons begrip van hoe sterren in een sterrenhoop worden gevormd moeten bijstellen.’ De astronomen hebben zorgvuldig gekeken naar de mogelijkheid dat de verschillende helderheden en kleuren van sommige sterren niet het gevolg zijn van verschillen in leeftijd, maar worden veroorzaakt door verborgen begeleidende sterren, die ervoor zouden zorgen dat de sterren helderder en roder lijken dan ze in werkelijkheid zijn. Maar dit idee zou betekenen dat zulke paren heel ongewone eigenschappen moeten hebben, die nog nooit zijn waargenomen. Ook andere kenmerken van de sterren, zoals hun rotatiesnelheden en spectra, wijzen erop dat zij in leeftijd moeten verschillen [2].
‘Hoewel we de mogelijkheid dat deze sterren dubbelsterren zijn nog niet helemaal kunnen uitsluiten, lijkt het veel aannemelijker dat we hier te maken hebben met drie opeenvolgende generaties van sterren die binnen minder dan drie miljoen jaar zijn ontstaan,’ concludeert Beccari. De nieuwe resultaten wijzen er sterk op dat de stervorming in de Orionnevel-sterrenhoop niet alleen met horten en stoten gaat, maar ook veel sneller verloopt dan voorheen werd aangenomen.
Noten
[1] De Orionnevel is met tal van ESO-telescopen waargenomen, zoals (in zichtbaar licht) met de 2,2-meter MPG/ESO-telescoop (eso1103) en (in het infrarood) met VISTA (eso1701) en het HAWK-I-instrument van de Very Large Telescope (eso1625). [2] Het team heeft ook ontdekt dat de drie verschillende generaties verschillende rotatiesnelheden vertonen: de jongste sterren roteren het snelst, de oudste het langzaamst. De sterren zouden kort na elkaar – binnen drie miljoen jaar – zijn gevormd.
Meer info
De resultaten van dit onderzoek zijn te vinden in het artikel ‘A Tale of Three Cities: OmegaCAM discovers multiple sequences in the colormagnitude diagram of the Orion Nebula Cluster’, van G. Beccari en collega’s, dat in het tijdschrift Astronomy & Astrophysics verschijnt.Het onderzoeksteam bestaat uit G. Beccari, M.G. Petr-Gotzens en H.M.J. Boffin (ESO, Garching bei München, Duitsland), M. Romaniello (ESO; Excellence Cluster Universe, Garching bei München, Duitsland), D. Fedele (INAF-Osservatorio Astrofisico di Arcetri, Firenze, Italië), G. Carraro (Dipartimento di Fisica e Astronomia Galileo Galilei, Padua, Italië), G. De Marchi (Science Support Office, European Space Research and Technology Centre (ESA/ESTEC), Nederland), W.J. de Wit (ESO, Santiago, Chili), J.E. Drew (School of Physics, University of Hertfordshire, VK), V.M. Kalari (Departamento de Astronomía, Universidad de Chile, Santiago, Chili), C.F. Manara (ESA/ESTEC), E.L. Martin (Centro de Astrobiologia (CSIC-INTA), Madrid, Spanje), S. Mieske (ESO, Chili), N. Panagia (Space Telescope Science Institute, VS); L. Testi (ESO, Garching); J.S. Vink (Armagh Observatory, VK); J.R. Walsh (ESO, Garching) en N.J. Wright (School of Physics, University of Hertfordshire; Astrophysics Group, Keele University, VK).
ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en verreweg de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door zestien lidstaten: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland, en door gastland Chili. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen. VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die specifiek is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO speelt ook een belangrijke partnerrol bij ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. En op Cerro Armazones, nabij Paranal, bouwt ESO de 39-meter Extremely Large Telescope, de ELT, die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.
