Het uitlijnen van de telescoop met de pool is de telescoop zodanig opstellen dat het mogelijk is om een ster (of andere objecten) te volgen aan de hemel (enkel bij equatoriale monteringen). Dit wordt gedaan door het uitlijnen van één van de telescoopassen met de rotatieas van de Aarde. Het lijkt allemaal ingewikkeld maar in de praktijk is dit een eenvoudige klus.
De procedure voor het uitlijnen werkt op de vele variaties van de equatoriale montering zoals de vorkmontering of een Duitse equatoriale montering. De hoek kan aangepast worden om de telescoop te aligneren met de as van de Aarde. Welke hoek gebruik je nu? Die hoek is afhankelijk van de breedtegraad. Voor een waarnemer op de Noordpool of Zuidpool is dat punt recht boven hem op 90 graden. Voor een waarnemer aan de evenaar is de hoek gelijk aan 0 graden. Het is zelfs zo dat de hoek gelijk is aan uw breedtegraad. Voordat je dus start met het uitlijnen van uw telescoop, kijk je eerst op de wereldkaart op welke breedtegraad u zich bevindt. Stel de telescoop in op deze hoek. Maak u geen zorgen over de exactheid, wanneer het is ingesteld dicht bij de breedtegraad waar je bent, is dit voldoende, het fijnregelen gebeurt later.
Uitlijning van de hoek.
Het uitlijnen met behulp van Polaris
Voor waarnemers van het Noordelijk halfrond is er een goede ster aan de hemel die het uitlijnen met de pool veel eenvoudiger maakt. Er is een heldere ster van magnitude 2 die de plaats markeert welke we de poolster heten of Polaris. Deze ster bevindt zich erg dicht met het punt aan de hemel waar de Aardas naartoe gericht is. Het uitlijnen van de telescoop op deze ster is goed voor een snelle methode voor het uitlijnen met de pool. Het uitlijnen op Polaris dient te gebeuren bij elke waarneming, vele amateurwaarnemers doen dit bij het opstellen van de telescoop in de avond. Als je gebruik maakt van een telescoop met equatoriale montering maar zonder klokaandrijving is het enkel nodig om de telescoop te bewegen met één as of met één beweging om het object te volgen. Heb je wel een klokaandrijving, dan zal het object gecentreerd moeten blijven voor vele minuten maar uiteindelijk langzaam aan uit het veld verdwijnen naar het Noorden of Zuiden wanneer de tijd verstrijkt aangezien de telescoop niet perfect is uitgelijnd met het Noorden.
Locatie van de noordpool t.o.v. de ster Polaris.
Bovenstaande afbeelding toont de Noordelijke hemelpool waar alle lijnen in het midden kruisen. De cirkel markeert de afstand van 1 graad van de pool. Zoals je kunt zien, bevindt Polaris zich 3/4 van een graad van het echte noorden. Dit is de fout die zich voordoet bij het uitlijnen op Polaris. Wanneer je verbeteringen maakt, vergeet niet om de montering te bewegen, niet enkel de telescoopbuis. Hier wordt enkel de Rechte Klimming rotatieas uitgelijnd. Hoe je verbeteringen aanbrengt, hangt af van het type equatoriale montering. Daar er zoveel soorten zijn, zal je deze terug kunnen vinden in de handleiding van de telescoop of zelf uitzoeken hoe dit gedaan wordt op uw montering.
Verduidelijking van de rotatieas en hoekas.
Verbeterde uitlijning met Polaris
Zoals hierboven geschreven, bevindt Polaris zich net een beetje buiten het echte Noorden op ongeveer 3/4 van een graad afstand. Om dit te verbeteren, is het nodig om de telescoop iets van Polaris weg uit te lijnen. Maar 3/4 van een graad, in welke richting gaan we dit aanpassen? De Aarde draait, rond dus ook Polaris draait rond de Noordelijke pool. Er is een tweede ster in het sterrenbeeld Ursa Minor, alsook van tweede magnitude. Deze ster heet Kochab. Kochab is zo goed als de zelfde andere richting van het ware Noorden. Kochab is de ster aan de andere zijde van de kleine beer. Het verbeteren wordt dan eenvoudig, eerst de telescoop uitlijnen op Polaris en beweeg dan 3/4 van een graad naar de ster Kochab.
Polaris en Kochab.
Vele zoekers en andere richtinstrumenten hebben methoden om die afstand te overbruggen. Sommige hebben cirkels toegevoegd aan het draadkruis dat net die afstand heeft enkel en alleen om dit te kunnen doen. De Telrad zoeker heeft markeringen op 1/4 graad en 1 graad in diameter dus kan je bij een Telrad Polaris net binnen de 3/4 graad plaatsen. Indien je nog niet vertrouwd bent met afstandsmeting, kan je een hulpmiddel gebruiken: de Maan. De Maan is ongeveer een halve graad in diameter, draai de zoeker naar de maan om een idee te hebben wat een halve graad is. Bij het waarnemen zal je afstanden nog vaker kunnen gebruiken wanneer er bijvoorbeeld vermeld is dat het object zich op 1° van een ster zich bevindt.
Polaris:
Magnitude: 2.02
R.A.: 2h 31' 50"
Dec: 89d 15' 51"
Kochab:
magnitude: 2.08
R.A..: 14h 50' 42"
Dec: 74d 09' 19"
Uit bovenstaande coördinaten kunnen we afleiden dat Polaris zich op 44 boogminuten van de pool bevindt (0,75 graden). Het verschil in rechte klimming is ongeveer 12u of ongeveer exact de andere kant. Het is ook duidelijk dat beide sterren bijna dezelfde magnitude hebben, dus als je de ene ster ziet dan zal je zeker ook de tweede zien.
Uitlijnen met de pool door middel van driften van de ster
Voor precieze pooluitlijning is dit de methode die door vele amateurwaarnemers en professionele mensen wordt gebruikt. Om deze techniek te kunnen gebruiken, moet je een montering hebben met een klokaandrijving. Het idee achter deze methode is de telescoop laten volgen en waarnemen naar welke richting de ster gaat driften. Merk de richting op van de fout en verbeter deze correct door het bewegen van de montering van de telescoop.
Stap 1:
Voer een ruwe uitlijning uit door gebruik te maken van de verbeterde uitlijning met Polaris.
Stap 2:
Kies een relatief heldere ster nabij de meridiaan (de denkbeeldige lijn die van het zenith naar het Zuiden loopt, of voor waarnemers op Zuidelijk halfrond net omgekeerd) en nabij de hemelevenaar (0 graden declinatie of 90° van de pool). Dit wordt best gedaan door een ster te kiezen binnen 5 graden van deze positie. Richt de telescoop exact op deze ster met een oculair met kruisdraden. Indien je niet beschikt over dit oculai,r kan je de grootste vergroting gebruiken die je hebt en zo de richting bepalen waar de ster naartoe drift. De zoeker heeft over het algemeen te weinig vergroting voor deze taak.
Stap 3:
Laat de telescoop volgen voor minstens 5 minuten. De ster zal dan naar het Noorden of Zuiden beginnen driften, elke Oost-West fout die je ziet is waarschijnlijk door de snelheid van de klokaandrijving. Het is aan u om uit te vissen welke richting Noord en Zuid is in het oculair, beweeg op en neer en volg de beweging. Eens je dit hebt uitgevist, zal je dit kunnen toepassen op elke telescoop met een equatoriale montering.
- Indien de ster naar het Noorden drift, dan is de telescoop te veel naar het Westen gericht
- Indien de ster naar het Zuiden drift, dan is de telescoop te veel naar het Oosten gericht
Stap 4:
Bepaal naar waar de ster drift en zorg voor de juiste correctie. Dit wordt gedaan door de volledige montering Oost of West te bewegen wanneer nodig. Maak kleine correcties. Vele telescopen hebben aanpassingsschroeven om deze verbeteringen te kunnen doen met enige precisie.
Oost-westelijke correctie:
Op de eerste afbeelding is Polaris te veel oostelijk gericht.
Op de tweede afbeelding is Polaris te veel westelijk gericht.
Stap 5:
Richt de telescoop op een relatief heldere ster nabij de Oostelijke horizon en nog steeds dicht bij de hemelequator.
Stap 6:
Laat de telescoop nogmaals minstens 5 minuten volgen. De ster zal dan Noord of Zuid gaan driften.
- Indien de ster naar het Zuiden drift, dan is de telescoopmontering te laag gericht
- Indien de ster naar het Noorden drift, dan is de telescoopmontering te hoog gericht
Stap 7:
Observeer de drift en maak de nodige correcties aan de breedtegraad instelling van de telescoop.
Hoog/laag correctie
Op bovenstaande afbeelding is de montering te laag gericht .
Op bovenstaande afbeelding is de montering te hoog gericht.
Stap 8:
Ga terug en herhaal vanaf stap 3 wat nodig is om de goede precisie te verkrijgen.
Samenvatting
Het uitlijnen met de pool is eenvoudig. Het heeft een beetje oefening nodig en dat kan je enkel bereiken door de telescoop buiten te zetten en te proberen. Wanneer je visueel waarneemt, is de snelle methode het meest geschikt voor uw doeleinde. Indien je veel tijd hebt, kan je de preciezere methodes uitvoeren. Voor astrofotografie moet de techniek van sterdrift gebruikt worden zoals hierboven beschreven.
