Io is samen met de manen Callisto, Europa en Ganymedes één van de vier grootste manen van Jupiter en begeeft zich van alle vier manen het meest dichtst bij haar moederplaneet. Deze maan, die een diameter heeft van 3.642 kilometer, werd in 1610 ontdekt door Galilei Galileo en is, naast de aarde, het meest vulkanisch actieve gebied uit ons zonnestelsel.
Io werd voor het eerst nauwkeurig bestudeerd toen de Amerikaanse ruimtesonde Voyager 1 in 1979 de eerste beelden van deze maan terugstuurde naar de aarde en tot grote verwondering van de wetenschappers bleken er op het oppervlak van Io weinig inslagkraters aanwezig te zijn maar wel talloze vulkanen. De naam Io is afkomstig uit de Griekse mythologie waar het één van de geliefden van Zeus was.
Foto van Io gemaakt door de Amerikaanse ruimtesonde Galileo in 1999 - Foto: NASA
Het oppervlak van Io wordt door geologen omschreven als een vrij jong oppervlak omdat er verschillende aanduidingen aanwezig zijn waarop men recente vormingen kan zien en dit is in schril contrast met andere manen uit ons zonnestelsel waarvan hun oppervlak bezaaid is met kraterinslagen van meteorieten en zowel vulkanisch als ook geologisch dood zijn. Wat de eigenlijk reden is van de grote vulkanische activiteit op Io is wellicht te zoeken door getijdewerkingen tussen Io, Jupiter en nog twee andere manen van Jupiter. Io bevindt zich steeds met dezelfde zijde naar Jupiter maar de twee andere manen Ganymedes en Europa zorgen ervoor dat Io een klein beetje wiebelt in haar baan om Jupiter en dit heeft tot gevolg dat er warmte wordt opgewekt door interne wrijvingen in het binnenste van deze maan. De vulkanen op Io spuwen zwavel in de dunne atmosfeer rondom deze maan en sommige vulkanenpluimen kunnen tot 300 kilometer hoog reiken. Uit metingen is gebleken dat het materiaal met een snelheid van meer 1 kilometer per seconde uit deze vulkanen komt en de erupties zijn heel veranderlijk. Io is de vierde grootste maan uit ons zonnestelsel en draait eenmaal om de 42 uur en 27 minuten om Jupiter.
Naast vulkanen zijn er op het oppervlak van Io ook nog tal van bergen, meren van gesmolten zwavel, caldera’s en stromen die honderden kilometers lang zijn en wellicht bestaan uit gesmolten zwavel terug te vinden. Infrarood studies wezen echter uit dat deze stromen niet konden bestaan uit vloeibaar zwavel omdat ze te heet waren (pieken tot 2000 kelvin) en daarom vermoeden wetenschappers vandaag de dag dat deze stromen bestaan uit vloeibaar silicaatrots. De Amerikaanse Hubble Space Telescope maakte en tijdje terug ook observaties van regionen op Io die rijk zouden zijn aan natrium waarmee nog eens bewezen wordt dat het oppervlak van deze maan bestaat uit verschillende mineralen. Doordat Io zich zo dicht bij de planeet Jupiter bevindt snijdt deze door de magnetische veldlijnen van Jupiter waardoor een elektrische stroom wordt veroorzaakt. Deze stroom zou een vermogen van ongeveer 1 triljoen watt kunnen leveren met een spanning van 400.000 Volt. Door deze opgewekte stroom wordt ongeveer 1000 kilogram aan zwavelatomen, die afkomstig zijn van de vele vulkanen, per seconde verwijderd.
De Galileo ruimtesonde fotografeerde deze vulkaanuitbarsting op Io - Foto: NASA
Io beschikt over een ijzeren kern die minstens 900 kilometer groot zou zijn en deze maan heeft een dunne atmosfeer die vermoedelijk bestaat uit zwaveldioxide en andere gassen. In tegenstelling tot andere manen rond Jupiter beschikt Io over weinig water. Dit zou te wijten zijn aan de enorme hitte die de moederplaneet had in haar jonge jaren waardoor het meeste water zou verdampt zijn. In de jaren '70 maakten de Amerikaanse Pioneer 10 en 11 elk een reis naar de planeet Jupiter maar deze ontdekten zeer weinig over Io en het was wachten tot in 1979 voor de eerste gedetailleerde data en foto’s over Io die afkomstig was van de Voyager 1 ruimtesonde. De Voyager 2 sonde bracht eveneens een bezoekje aan Io en bestudeerde acht actieve vulkanen op het oppervlak van de man. In 1999 arriveerde het ruimtetuig Galileo bij Io en maakte tot op heden de meest gedetailleerde foto’s van deze maan. Galileo ontdekte onder andere de ijzeren kern van Io en maakte tal van foto’s van Io vulkanen.
