Zal de Russische militaire aanval op Oekraïne een impact hebben op de ruimtevaart? Die vraag wordt de laatste dagen vaak gesteld aangezien Rusland een zeer belangrijke partner is in verschillende grote ruimtevaartprojecten en tal van Westerse landen zware sancties ondernemen tegen Rusland. Zo is Rusland één van de belangrijkste partners binnen het internationale ruimtestation ISS en moet een Russische raket dit jaar ook de Europese ExoMars robotwagen op weg naar Mars brengen. Daarnaast levert Rusland ook raketmotoren voor Amerikaanse raketten.
Internationaal ruimtestation ISS
Nu de spanningen tussen Rusland en Europa en de Verenigde Staten enorm hoog oplopen, stellen velen zich vragen of dit ook gevolgen gaat hebben voor de verdere werking van het internationale ruimtestation ISS. Samen met de Verenigde Staten, Japan, Canada en Europa is Rusland één van de vijf grote partners van dit enorme ruimteprogramma. Zo beschikt Rusland over enkele belangrijke modules van het ISS en heeft het ook steeds één of meerdere kosmonauten aan boord van dit ruimtestation. Daarnaast is ook Rusland verantwoordelijk voor de een deel van de bevoorrading van het ISS met Russische Progress ruimtevaartuigen en worden kosmonauten, en soms ook andere ruimtevaarders, naar het ruimtestation gebracht met behulp van Russische Sojoez ruimtevaartuigen. Ruimtevaartagentschappen hebben officieel al laten weten dat de werking van het internationale ruimtestation ISS voorlopig blijft zoals het altijd al is geweest. Doordat de werking van het ISS te complex is en de deelnemende landen zeer nauw met elkaar samenwerken, lijkt het zeer onwaarschijnlijk dat Rusland, of een andere partner, zich plots zou terugtrekken uit dit ruimtevaartprogramma. Eind maart 2022 moet de Amerikaanse astronaut Mark Vande Hei samen met twee Russische kosmonauten terugkeren naar de aarde met een Russische Sojoez ruimtecapsule die zoals steeds zal landen in Kazachstan. Deze terugkeer gaat zoals gepland nog steeds door. Voorlopig blijft het internationale ruimtestation ISS operationeel tot 2025 maar de Amerikaanse regering-Biden had al laten weten om dit eventueel te verlengen tot 2030. Hiervoor moest wel nog onderhandeld worden met Rusland. Of de operationele levensduur van het ISS nu verlengd wordt, is echter niet meer zeker.
Amerikaanse bevoorrading met Oekraïense en Russische hardware
Ook de Verenigde Staten zijn voor een deel verantwoordelijk voor de bevoorrading van het internationale ruimtestation ISS. Dit wordt onder andere uitgevoerd met commerciële Cygnus ruimtevaartuigen die worden gelanceerd met Amerikaanse Antares raketten die gebouwd worden door Northrop Grumman. Opvallend aan de Antares raketten is dat de onderste rakettrap gebouwd wordt in de Oekraïne door Yuzhnoye en steeds wordt aangedreven door twee RD-181 raketmotoren die afkomstig zijn van het Russische bedrijf Yuzhmash. Ondanks het feit dat Northrop Grumman heeft laten weten dat het nog rakettrappen en raketmotoren heeft voor twee Antares lanceringen is de kans groot dat de oorlog tussen Rusland en de Oekraïne hier op termijn wel een impact op zal hebben. Zo was het Russische bedrijf Yuzhmash al aan het onderhandelen met Northrop Grumman om een upgrade te ontwikkelen van de RD-181 raketmotor maar of deze deal nu nog doorgaat is niet meer zeker. Door de zware sancties die onder andere de Verenigde Staten de afgelopen dagen hebben genomen tegen Rusland zijn verschillende Russische ruimtevaartbedrijven zoals Progress en TsNIIMash mee op de zwarte handelslijst gekomen. Ook United Launch Alliance (ULA), dat Amerikaanse Atlas raketten lanceert, maakt gebruik van Russische RD-181 raketmotoren. Hier bevindt ULA zich echter wel in een betere positie aangezien de laatste RD-181 motoren vorig jaar al werden geleverd.
Europa deels afhankelijk van Russische raketten
Ondanks het feit dat commerciële ruimtevaartbedrijven als SpaceX de laatste jaren heel wat lanceercontracten hebben overgenomen, blijft Rusland een belangrijk natie op vlak van ruimtevaart. Zo staan er de volgende maanden en jaren nog verschillende belangrijke lanceringen gepland van Russische raketten die Europese satellieten in de ruimte moeten brengen. Zo moet een Russische krachtige Proton raket in september 2022 de eerste Europese Marsrover lanceren. Voor Europa en zijn ruimtevaartprogramma is dit een zeer belangrijke missie waar men al vele jaren aan werkt. Naast de Russische Proton raket is ook de Marslander zelf, waarop zich de Europese Marsrover bevindt, van Russische makelij. Daarnaast moeten Russische raketten ook nog andere Europese satellieten in de ruimte brengen. Vanop de Europese lanceerbasis in Frans-Guyana in Zuid-Amerika worden al sinds 2011 Russische Sojoez raketten gelanceerd in het kader van commerciële missies. Tijdens deze missies worden onder andere Europese Galileo navigatiesatellieten gelanceerd voor het Europese Galileo programma. Voorlopig gaan al deze geplande lanceringen nog steeds door maar indien ook Europa betrokken geraakt bij de oorlog tussen Rusland en de Oekraïne zijn deze plannen niet meer zeker. Ook het Britse communicatiebedrijf OneWeb, dat breedbandinternet aanbiedt met behulp van vele honderden satellieten, maakt gebruik van Russische Sojoez raketten voor het lanceren van OneWeb satellieten.
Lancering van een Russische Sojoez raket vanuit Zuid-Amerika - Foto: Arianespace
UPDATE - 26/02/2022 - Geen Sojoez lanceringen meer vanop Kourou
Het Russische ruimtevaartagentschap Roscosmos heeft op 26 februari 2022 laten weten dat het geen Sojoez raketten meer zal lanceren vanop de Europese lanceerbasis in Frans-Guyana. Deze plotse beslissing komt er als gevolg van de sancties die Europa heeft genomen tegen Rusland naar aanleiding van de Russische invasie in Oekraïne. Ook de 87 Russische werknemers op de Europese lanceerbasis in Zuid-Amerika afkomstig van de Russische bedrijven NPO Lavochkin, Progress RCC en TsENKI worden terug overgebracht naar Rusland. De beslissing van de Roscosmos om geen Sojoez raketten meer te lanceren vanuit Zuid-Amerika zal ongetwijfeld een impact hebben op de verdere uitbouw van het Europese navigatiesysteem Galileo. Zo was er in april 2022 een lancering gepland van twee nieuwe Europese Galileo navigatiesatellieten.
UPDATE - 28/02/2022 - Kans is klein dat Europese Marsrover dit jaar gelanceerd wordt
Op 28 februari 2022 heeft de Europese ruimtevaartorganisatie ESA laten weten dat de kans klein is dat in september de eerste Europese Marsrover gelanceerd wordt. Normaal had de robotwagen in september 2022 moeten gelanceerd worden met een Russische Proton raket vanop de Bajkonoer lanceerbasis in Kazachstan. Als gevolg van de spanningen en de genomen sancties door Europa tegen Rusland is de kans nu klein dat deze belangrijke lancering nog zal doorgaan. Naast de raket was Rusland ook verantwoordelijk voor het landingsplatform waarop de Europese Marsrover Rosalind Franklin zich bevindt. Indien ESA zou beslissen de Europese Marsrover niet te lanceren met een Russische raket is het ook onduidelijk hoe de robotwagen ooit naar de planeet Mars kan gebracht worden.
UPDATE - 03/03/2022 - OneWeb haalt zijn werknemers weg uit Bajkonoer
De Britse satellietoperator OneWeb heeft beslist zijn werknemers weg te halen van de Russische Bajkonoer lanceerbasis in Kazachstan. Op 4 maart 2022 was er een lancering gepland van een Russische Sojoez raket vanop Bajkonoer met aan boord 36 nieuwe OneWeb communicatiesatellieten. Toen Rusland echter eiste dat deze satellieten door OneWeb en Groot-Brittannië niet zouden gebruikt worden voor militaire doeleinden werden de voorbereidingen voor deze lancering door Rusland stopgezet. Daarnaast eiste het Russische ruimtevaartagentschap Roscosmos ook dat de Britse overheid zich zou terugtrekken uit het OneWeb project. OneWeb werkt al enkele jaren aan de bouw van een netwerk van 648 satellieten die aan iedereen op aarde breedband internet moeten aanbieden. Nadat het oorspronkelijke OneWeb project failliet ging, investeerde de Britse overheid heel wat geld om dit netwerk toch nog uit te bouwen. Momenteel bevinden zich al 420 OneWeb satellieten in de ruimte en de overige satellieten zouden eveneens met Russische Sojoez raketten gelanceerd worden. Of deze lanceringen nu nog doorgaan, is niet meer zeker.
UPDATE - 03/03/2022 - Duitsland stopt samenwerking met Roscosmos
Het Duitse Max Planck Institute for Extraterrestrial Physics heeft laten weten dat de samenwerking met Rusland in het eROSITA ruimteproject wordt stopgezet. In 2019 werd de door Duitsland gebouwde eROSITA ruimtetelescoop gelanceerd vanuit Bajkonoer met als doel alle zwarte gaten in ons universum in kaart te brengen. Deze belangrijke astronomische missie werd gefinancierd door het Duitse DLR en het Russische Roscosmos. Door de oorlog in Oekraïne en de sancties tegen Rusland door Europa heeft Duitsland nu beslist de samenwerking met Roscosmos en Russische wetenschappers stop te zetten. De eROSITA ruimtetelescoop werd nu tijdelijk in een 'safe mode' geplaatst.
