De grote scherpte en diepte van de opname is te danken aan de grootte, de gevoeligheid en de locatie van VISTA, die deel uitmaakt van de ESO-sterrenwacht op Paranal, in het noorden van Chili. Deze nieuwe infraroodopname van ESO’s VISTA-telescoop geeft een buitengewoon detailrijk beeld van de bolvormige sterrenhoop 47 Tucanae. Deze sterrenhoop telt miljoenen sterren en zijn kern bevat veel exotische exemplaren met ongewone eigenschappen. Het onderzoek van sterrenhopen als 47 Tucanae kan ons leren begrijpen hoe zulke buitenbeentjes ontstaan en elkaar beïnvloeden. De grote scherpte en diepte van de opname is te danken aan de grootte, de gevoeligheid en de locatie van VISTA, die deel uitmaakt van de ESO-sterrenwacht op Paranal, in het noorden van Chili.
Bolvormige sterrenhopen zijn enorme, kogelronde wolken van sterren die door de zwaartekracht bijeengehouden worden. Deze opeenhopingen van sterren cirkelen rond de kernen van sterrenstelsels, zoals satellieten om de aarde cirkelen. Ze bevatten heel weinig stof en gas – mogelijk doordat dit door de winden en explosies van sterren is weggeblazen, of doordat het door de interactie van de sterrenhoop met interstellair gas is verdreven. Het resterende materiaal is miljarden jaren geleden al tot sterren samengebald.
Deze bolvormige sterrenhopen zijn heel interessant voor astronomen – 47 Tucanae, ook bekend als NGC 104, is een groot oud exemplaar op een afstand van ongeveer 15.000 lichtjaar, dat bekend staat om zijn vele bizarre sterren en stersystemen.
47 Tucanae, die in de richting van het zuidelijke sterrenbeeld Toekan staat, cirkelt om onze Melkweg. Met een middellijn van ongeveer 120 lichtjaar is hij zo omvangrijk dat hij, ondanks zijn afstand, ongeveer zo groot lijkt als de volle maan. Hij telt miljoenen sterren en is daarmee een van de grootste en zwaarste bolvormige sterrenhopen die we kennen [1]. Te midden van de wervelende massa van sterren in zijn hart bevinden zich vele intrigerende systemen, waaronder röntgenobjecten, veranderlijke sterren, vampiersterren, ongewoon heldere normale sterren (zogeheten blue stragglers; zie eso1243) en objecten die millisecondepulsars worden genoemd – kleine, dode sterren die verbluffend snel ronddraaien [2].
Verspreid over de VISTA-opname zijn tal van ‘rode reuzen’ te zien: opvallende, amberkleurige sterren die de brandstof in hun kern hebben verbruikt en sterk zijn opgezwollen. De dicht opeengepakte kern van de sterrenhoop laat zich gemakkelijk onderscheiden van de dunner bevolkte buitengebieden. Op de achtergrond zijn grote aantallen sterren van de Kleine Magelhaense Wolk te zien.
Deze foto is gemaakt met de ESO-telescoop VISTA (Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy) in het kader van een survey van het gebied van de Magelhaense Wolken, twee van de meest nabije sterrenstelsels die we kennen. 47 Tucanae, die nog veel dichterbij staat, staat bij toeval op de voorgrond van de Kleine Magelhaense Wolk (eso1008) en werd bij de survey dus ook vastgelegd.
VISTA is de grootste telescoop ter wereld die speciaal bedoeld is om grote stukken hemel in beeld te brengen. Met zijn grote spiegel, grote beeldveld en gevoelige detectoren geeft deze infraroodtelescoop van de ESO-sterrenwacht op Paranal een compleet nieuwe kijk op de zuidelijke hemel. Door scherpe infraroodopnamen – zoals bijgaande VISTA-foto – en waarnemingen in zichtbaar licht met elkaar te combineren, kunnen astronomen de inboedel en geschiedenis van objecten als 47 Tucanae nauwkeurig onderzoeken.
Noten
[1] Rond ons Melkwegstelsel cirkelen meer dan 150 bolvormige sterrenhopen. 47 Tucanae is de zwaarste na Omega Centauri (eso0844).
[2] Millisecondepulsars zijn ongelooflijk snel rondtollende versies van gewone pulsars – de sterk magnetische, roterende restanten van sterren die al draaiende uitbarstingen van straling uitzenden. In 47 Tucanae zijn 23 millisecondepulsars ontdekt – slechts één bolvormige sterrenhoop heeft er méér: Terzan 5 (eso0945).
Meer informatie
ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de 39-meter Europese Extremely Large optical/near-infrared Telescope (E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.
