De Kolenzaknevel staat op ongeveer 600 lichtjaar in het sterrenbeeld Zuiderkruis. Dit enorme, donkere object steekt als een opvallend silhouet af tegen de heldere, sterrenrijke band van de Melkweg. Vandaar dat het bestaan van deze nevel al bekend is zolang er mensen op het zuidelijk halfrond van onze planeet rondlopen.
De eerste Europeaan die melding maakte van het bestaan van de Kolenzaknevel was de Spaanse ontdekkingsreiziger Vicente Yáñez Pinzón in 1499. Later kreeg de Kolenzak de bijnaam ‘Zwarte Magelhaense Wolk’ – een verwijzing naar de Magelhaense Wolken, twee kleine sterrenstelsels die onze Melkweg begeleiden. Deze heldere sterrenstelsels zijn een opvallende verschijning aan de zuidelijke hemel en werden in de 16de eeuw opgemerkt door een andere Europese ontdekkingsreiziger: Ferdinand Magelhaen. Maar de Kolenzak is geen sterrenstelsel. Net als andere donkere nevels is het een interstellaire wolk van stof die zo dicht is dat hij bijna al het licht van achtergrondsterren tegenhoudt.
Veel van de stofdeeltjes in een donkere nevel hebben een mantel van bevroren water, stikstof, koolstofmonoxide en andere eenvoudige organische moleculen. Deze korreltjes zijn heel effectief in het tegenhouden van zichtbaar licht. Om een indruk te geven van de ‘zwartheid’ van de Kolenzak, publiceerde de Finse astronoom Kalevi Mattila in 1970 de resultaten van een onderzoek waaruit bleek dat de nevel 90 procent minder licht geeft dan de omringende Melkweg. Toch schemert een klein beetje licht van de achtergrondsterren door de Kolenzak heen, zoals ook blijkt uit de nieuwe ESO-opname en andere waarnemingen die met moderne telescopen zijn gedaan.
Het weinige licht dat door de nevel heen weet te komen, ondergaat wel een verandering: het licht dat we op de foto zien, lijkt roder dan het normaal gesproken zou zijn. Dat komt doordat het stof in de donkere nevel blauw sterlicht sterker absorbeert en verstrooit dan rood sterlicht. Hierdoor krijgen de sterren een duidelijk rode tint. Over miljoenen jaren zal er een einde komen aan de donkere dagen van de Kolenzak. Dichte interstellaire wolken zoals deze bevatten veel stof en gas – de grondstof voor nieuwe sterren. Onder invloed van de zwaartekracht zal dit materiaal zich samenballen totdat er uiteindelijk sterren oplichten en de Kolenzak in een gloeiend ‘kolenvuur’ verandert.
Foto: ESO
Meer informatie
ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door zestien lidstaten: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland, en door gastland Chili. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die specifiek is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. En op Cerro Armazones, dicht bij Paranal, bouwt ESO de 39-meter Europese Extremely Large optical/near-infrared Telescope (E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.
