Een zonsverduistering, ook wel 'eclips' genoemd, is een astronomische fenomeen dat zich voordoet wanneer de Aarde, de Maan en de Zon precies op een lijn staan. Deze samenstelling kan zich enkel voordoen bij nieuwe maan, wanneer de Zon en Maan in conjunctie zijn gezien vanaf de Aarde. Voor velen is dit een bijzonder schouwspel wanneer de Maan zich langzaam voor de Zon beweegt en het overdag steeds donkerder wordt tot de Maan uiteindelijk de zonneschijf volledig bedekt.
Een totale zonsverduistering - Foto: Luc Viatour
Een totale zonsverduistering is een zeldzaam gebeuren voor een bepaalde plaats op Aarde aangezien de totaliteit enkel gezien wordt waar de umbra (schaduw) van de Maan de Aarde raakt. Een totale zonsverduistering is een spectaculair natuurverschijnsel dat vele mensen mobiliseert om dit fenomeen te kunnen zien. Voor astronomen biedt een totale zonsverduistering een unieke kans om de corona, de lichtkrans om de Zon te bestuderen. Vandaag de dag kunnen zonsverduisteringen met grote nauwkeurigheid voorspeld worden met behulp van de Saros-cyclus. Meestal zijn er twee zonsverduisteringen per kalenderjaar, soms drie of vier. Vijf zonsverduisteringen in één jaar is ook mogelijk, maar dit komt zelden voor.
Soorten zonsverduisteringen
Er zijn vier soorten zonsverduisteringen:
- Een totale zonsverduistering vindt plaats wanneer de Zon volledig bedekt wordt door de Maan. De heldere zonneschijf is vervangen door de donkere maan en de zwakkere corona wordt zichtbaar. Tijdens een totale eclips is de totaliteit zelf slechts zichtbaar over een héél klein gebied op Aarde.
- Een ringvormige verduistering doet zich voor wanneer de Zon en Maan op één lijn staan, maar de schijnbare grootte van de Maan is kleiner dan deze van de Zon. Tijdens de maximale verduisterde fase zien we een ring rond de Maan.
- Een hybride eclips is het gemiddelde van voorgaande twee soorten zonsverduisteringen. Op een bepaalde plaats op Aarde zal het te zien zijn als een totale zonsverduistering en op een andere plaats als een ringvormige zonsverduistering. Hybride zonsverduisteringen zijn erg zeldzaam.
- Een gedeeltelijke eclips doet zich voor wanneer de Zon en Maan niet op één lijn staan en de Maan de Zon slechts gedeeltelijk bedekt. Dit fenomeen kan over een veel groter gebied gezien worden buiten de zone van de totale zonsverduistering of ringvormige verduistering. Gedeeltelijke zonsverduisteringen kunnen ook zonder een totale of ringvormige verduistering gezien worden wanneer de umbra de Aarde niet raakt.
De afstand van de Aarde naar de Zon is ongeveer 400 maal de afstand van de Maan tot de Aarde. De diameter van de Zon is ongeveer 400 maal de diameter van de maan. Aangezien het verschil bijna gelijk is, lijken beide hemellichamen bijna even groot. De baan van de Maan rond de Aarde is een ellips, alsook de baan van de Aarde rond de Zon. Hierdoor varieert de schijnbare grootte van de zon en de maan. De magnitude van een eclips is het verschil van de schijnbare grootte van de Maan met de schijnbare grootte van de Zon tijdens een eclips. Een eclips wanneer de Maan het dichtst is genaderd ten opzichte van de Aarde (vb bij perihelium), kan een totale zonsverduistering zijn aangezien de Maan dan groot genoeg lijkt om de Zon volledig te bedekken. Een totale zonsverduistering heeft een magnitude groter dan 1. Omgekeerd dan, wanneer de Maan het verst van de Aarde is verwijderd (vb bij aphelium), dan zal de Maan iets kleiner zijn dan de Zon en zal de magnitude van een ringvormige verduistering lager dan 1 zijn.
Een gedeeltelijke zonsverduistering - Foto: Erwin Kats
Het merendeel van de zonsverduisteringen zijn ringvormig aangezien gemiddeld de Maan veel te ver van de Aarde staat om de Zon volledig te bedekken. Een Hybride eclips doet zich dan weer voor wanneer de magnitude erg dicht bij 1 ligt: de eclips lijkt totaal op sommige plaatsen en ringvormig op andere plaatsen. De baan van de Aarde rond de Zon is ook elliptisch, dus de afstand tussen de Aarde en de Zon varieert doorheen het jaar. Dit zorgt er dus ook voor dat de schijnbare grootte van de Zon en Maan eveneens veel varieert. Wanneer de Aarde haar verste afstand bereikt ten opzichte van de Zon (in het aphelium) zal dit naar een totale zonsverduistering toegaan. Wanneer de Aarde uiteindelijk haar dichtste afstand nadert ten opzichte van de Zon (het perihelium) zal dit eerder naar een ringvormige verduistering gaan.
Een ringvormige verduistering - Foto: Denis Joye
Hoe kan je een zonsverduistering veilig waarnemen?
Het waarnemen van de Zon kan heel gevaarlijk zijn. Zo moet je ALTIJD de juiste middelen gebruiken als je geen ernstige of blijvende schade aan de ogen wil oplopen. Gebruik absoluut NOOIT fotonegatieven, diskettes, fotografische filters of gewone zonnebrillen aangezien deze niet de ultraviolet- en infraroodstraling tegenhouden. Door echter gebruik te maken van een eclipsbrilletje kan iedereen op een veilige manier de Zon waarnemen. Deze 'eclipsbrilletjes' kan je op allerlei plaatsen verkrijgen zoals bij de Vlaamse Volkssterrenwachten of een gespecialiseerde astro-shop. Daarnaast kan je de Zon ook projecteren door je telescoop of verrekijker op een vel karton of een speciaal scherm. Grote voordelen van dit systeem zijn dat meerdere mensen tegelijk de Zon of de verduistering kunnen aanschouwen en dat men makkelijk zonnevlekken kan zien en aanduiden. Wil je de Zon of een zonsverduistering fotograferen? Gebruik dan steeds een speciale filter of folie voor je objectief zodat het zonlicht niet rechtstreeks in je objectief (lens) valt. Let hierbij wel op dat er zich geen spleetjes in de folie bevinden waar zonlicht kan doorheen vallen. Kortom: er bestaan tal van manieren om de Zon en een verduistering veilig waar te nemen!
