Toon items op tag: spiraalarmen

FORS2, een instrument dat aan de Very Large Telescope van ESO is gekoppeld, heeft het spiraalstelsel NGC 3981 in al zijn schoonheid vastgelegd. De foto is gemaakt in het kader van het ESO-programma ‘Cosmic Gems’, dat gebruik maakt van de zeldzame momenten dat de waarnemingsomstandigheden niet geschikt zijn voor het verzamelen van wetenschappelijke gegevens. In plaats van niets te doen, laat het ‘Cosmic Gems’-programma ESO-telescopen toe om visueel verbluffende foto’s van de zuidelijke hemel te maken. Deze prachtige foto toont het magnifieke spiraalstelsel NGC 3981, dat in de inktzwarte ruimte zweeft.

ESO’s Very Large Telescope (VLT) heeft een magnifieke opname gemaakt van het balkspiraalstelsel Messier 77. De foto doet het stelsel met zijn schitterende spiraalarmen en donkere stofbanden eer aan, maar weet het turbulente karakter van Messier 77 niet te vangen. Dit schilderachtige spiraalstelsel lijkt de rust zelve, maar niets is minder waar. Messier 77 – ook bekend als NGC 1068 – is een van de meest nabije actieve sterrenstelsels, die tot de meest energieke en spectaculaire objecten in het heelal worden gerekend. Hun kernen zijn vaak dermate helder dat ze de rest van het stelsel compleet overstralen. 

Deze kleurrijke nieuwe opname, gemaakt met de 2,2-meter MPG/ESO-telescoop van de ESO-sterrenwacht op La Silla in Chili, toont de sterrenhoop NGC 3590. De sterren steken helder af tegen een een spectaculair landschap van donkere plekken van stof en kleurrijke wolken van gloeiend gas. Deze kleine stellaire samenscholing sterren geeft astronomen aanwijzingen over de manier waarop sterren ontstaan en evolueren, en over de structuur van de spiraalarmen van onze Melkweg.

Uit een onderzoek, dat twaalf jaar heeft geduurd, blijkt dat ons Melkwegstelsel dan toch vier spiraalarmen heeft. Nadat men in de jaren '50 voor het eerst de structuur van ons sterrenstelsel in kaart had gebracht, concludeerde men dat dit vier spiraalarmen had. In 2008 kwam men hier op terug op basis van metingen met de infraroodruimtetelescoop Spitzer en besloot men dat het Melkwegstelsel slechts twee spiraalarmen had. 

Uit gegevens afkomstig van de Amerikaanse Galaxy Evolution Explorer (GALEX) satelliet blijkt dat het sterrenstelsel NGC 6872 het grootste spiraalstelsel is van allemaal. Het stelsel, dat gekenmerkt wordt door twee opvallende 'armen', strekt zich over een afstand van meer dan 522 000 lichtjaar uit. NGC 6872 is dan ook vijf keer zo groot als ons Melkwegstelsel.

Welke deep-sky objecten bestaan er allemaal? Een handig overzicht voor een beginnend waarnemer bij zijn/haar zoektocht doorheen de sterrenhemel. In dit artikel overlopen we elke type deep-sky object vergezeld met een voorbeeld.

Een spiraalstelsel kan makkelijk herkend worden aan zijn twee of meerdere spiraalarmen die zich rond een kern bevinden. Toen Edwin Hubble de spiraalstelsels wou bestuderen en classificeren, onderscheidde hij twee groepen binnen: deze objecten de normale spiraalstelsels (S) en de balkspiraalstelsels (SB). Binnen de spiraalvormige sterrenstelsels zitten sterren van alle mogelijke leeftijden. Deze stelsels zijn ook rijk aan gas waardoor sommigen ook wel de 'kraamklinieken' van ons heelal genoemd worden.

NGC 2841 is een helder spiraalvormig sterrenstelsel in het sterrenbeeld Ursa Major (Grote Beer). In kleine telescopen lijkt dit deep-sky object op een elliptisch sterrenstelsel maar in grotere telescopen is te zien dat de spiraalarmen vlak tegen de kern aan liggen. De grootte van dit stelsel aan de hemel bedraagt 8.1’ bij 3.5’ en dit sterrenstelsel heeft een helderheid van magnitude 10.1. De werkelijke diameter van NGC 2841 wordt geschat op 150 000 lichtjaar (tegenover 100 000 lichtjaar voor ons sterrenstelsel) en het object bevindt zich op een afstand van 46 miljoen lichtjaar van de Aarde. Dit sterrenstelsel bezit opvallend veel jonge blauwe sterren en ook enkele H-II gebieden waarin sterren worden gevormd. NGC 2841 werd op 9 maart 1788 ontdekt door de Duits-Britse astronoom William Herschel.

NGC 925 is een balkspiraalstelsel dat zich twee graden ten oosten bevindt van de ster gamma Tri in het sterrenbeeld Triangulum (Driehoek). Dit sterrenstelsel heeft magnitude 9.9 en staat 28,1 miljoen lichtjaar van ons vandaan. De armen die rond het stelsel liggen, bevatten relatief veel HII-gebieden. Dit zijn plaatsen waar veel sterren worden geboren. Opvallend aan dit sterrenstelsel is dat één van de twee spiraalarmen duidelijker zichtbaar is dan de andere. NGC 925 is één van de sterrenstelsels uit de NGC 1023 Groep, een cluster van vijf sterrenstelsels op ongeveer 20,3 miljoen lichtjaar afstand. NGC 925 werd op 13 september 1784 ontdekt door de Duits-Britse astronoom William Herschel.

M83 is een sterrenstelsel in het sterrenbeeld Hydra (Waterslang) dat deels een spiraal en deels een balkspiraalstelsel is. Doordat we het sterrenstelsel langs boven bekijken, zijn de spiraalarmen duidelijk zichtbaar. Op fotografische opnames is de spiraalstructuur dan ook duidelijk zichtbaar samen met talrijke rode en blauwe nevels waarin massaal nieuwe sterren ontstaan. M83 is ook bekend onder de naam 'Zuidelijk Windmolenstelsel' vanwege de opvallende gelijkenis met M33 in Triangulum. Het sterrenstelsel maakt deel uit van de Centaurus-groep van sterrenstelsels dat gedomineerd wordt door Centaurus A (NGC 5128). Momenteel zijn er reeds een zestal supernovae ontdekt in M83. Dit stelsel bevindt zich op een afstand van 15 miljoen lichtjaar van de Aarde.