Een foto van een Mercuriusovergang in 2006 Foto: NASA

Op 9 mei 2016 kunnen we in België, Nederland en vele andere plaatsen op Aarde genieten van een prachtig astronomisch verschijnsel: een Mercuriusovergang. Een Mercuriusovergang is een relatief zeldzaam verschijnsel dat plaatsvindt wanneer, gezien vanaf de Aarde gezien, de kleine planeet Mercurius voor de Zon schuift. Zo zullen we op 9 mei meerdere uren lang kunnen zien hoe een klein, donker 'bolletje' voor de schijf van onze ster schuift. 

Wat is een Mercuriusovergang? 

Een Mercuriusovergang is een astronomisch verschijnsel waarbij de kleine planeet Mercurius, de planeet die zich het dichtst bij de Zon bevindt, vanaf de Aarde gezien voor de Zon langs beweegt. Mercurius is dan te zien als een klein zwart 'vlekje' dat langzaam over de zonneschijf beweegt. Ook de planeet Venus kan, gezien vanaf de Aarde, voor de Zon schuiven en dit noemen we dan een 'Venusovergang'. Mercuriusovergangen zijn vrij zeldzaam en komen ongeveer 13 à 14 keer per eeuw voor. Doordat de planeet Mercurius een kleine omlooptijd heeft dan de planeet Venus komen Mercuriusovergangen wel vaker voor dan Venusovergangen. De reden waarom we Mercurius ongeveer dertien maal per eeuw voor de Zon zien schuiven, ligt aan de helling van de baan van Mercurius ten opzichte van deze van onze planeet. Doordat het baanvlak van Mercurius een hoek van ongeveer 7° maakt ten opzichte van het eclipticavlak zal men vanop Aarde, bij een benedenconjunctie van Mercurius en de Zon, de planeet meestal boven of onder de Zon zien passeren waardoor er dan geen sprake is van een Mercuriusovergang. Er is uiteindelijk wel sprake van een Mercuriusovergang  wanneer de kleine planeet zich op het moment van de benedenconjunctie net in de buurt de ecliptica bevindt. Dergelijk punt wordt in de sterrenkunde een 'knoop' genoemd. De Aarde staat alleen in de maanden mei en november in een knoop van het Mercuriusbaanvlak waardoor we Mercuriusovergangen vanop onze planeet enkel kunnen zien in de maanden mei en november..Onderaan dit artikel kan u een filmpje zien over deze Mercuriusovergang! 

Wanneer kunnen we de Mercuriusovergang zien? 

Het moment waarop de planeet Mercurius de buitenrand van de Zon aanraakt, het zogeheten 'eerste contact', vindt plaats op 9 mei 2016 om 13u12 Belgische tijd. Een drietal minuten later, omstreeks 13u15, zal het kleine, donkere planeetschijfje zich helemaal binnen de rand van de zonneschijf bevinden. Om 16u57 u is de afstand tussen Mercurius en het centrum van de Zon het kortst en 2,5 uur later, om 20u39 u, bevindt Mercurius zich opnieuw aan de rand van de Zon. Om 20u42 is Mercurius uiteindelijk helemaal weggeschoven van de zonneschijf en is dit prachtige schouwspel voorbij. Alles samen zal de Mercuriusovergang 7 uur en 30 minuten duren waardoor er tijd genoeg is om dit fenomeen veilig waar te nemen of te fotograferen. Het hoogtepunt van deze overgang vindt plaats omstreeks 16u55 aangezien de planeet Mercurius op dat moment 38° boven de westzuidwestelijke horizon staat. Doordat Mercurius maar liefst 285 keer kleiner is dan de Zon zien we de planeet als een klein donker stipje voor de zonneschijf langs bewegen. De schijnbare diameter van de planeet Mercurius meet 12,1” en is daardoor ongeveer 157 keer kleiner dan de zonneschijf. Dit is dan ook de reden waarom een Mercuriusovergang niet met een eclipsbril en het blote oog te zien is. Dit astronomisch fenomeen kan je het best waarnemen met behulp van een goede verrekijker of een telescoop die voorzien zijn van een zonnefilter.

Verloop van de Mercuriusovergang - Foto: Volkssterrenwacht Mira

Waar kan u terecht? 

Om de Mercuriusovergang op 9 mei 2016 waar te nemen, kan u zich best begeven naar één van de Vlaamse volkssterrenwachten of sterrenkundige verenigingen die speciaal voor dit astronomisch verschijnsel de deuren openen. Zo zal u bij de Vlaamse volkssterrenwachten de Mercuriusovergang zelf kunnen aanschouwen door één van de vele telescopen of door middel van projecties. Hieronder kan u een lijst terugvinden van de Vlaamse volkssterrenwachten:

• Volkssterrenwacht Urania (Hove)
• Volkssterrenwacht Mira (Grimbergen)
• Volkssterrenwacht Armand Pien (Gent)
• Volkssterrenwacht Beisbroek/Cosmix (Brugge)
• Volkssterrenwacht AstroLAB IRIS (Ieper)
• Cosmodrome (Genk)