Het San Marco lanceerplatform voor de kust van Kenia

Het Broglio Space Centre (BSC) is een Italiaans ruimtevaartcentrum nabij de stad Malindi in Kenia. Deze faciliteit werd genoemd naar de Italiaanse ruimtevaartpionier Luigi Broglio die vaak omschreven wordt als de Italiaanse ‘von Braun’. Het Broglio Space Centre is vooral gekend om zijn drijvende lanceerplatformen die zich vlak voor de Keniaanse kust bevinden en vanwaar in de jaren ’60, ’70 en ‘80 verschillende satellieten in de ruimte werden gebracht in het kader van het San Marco ruimtevaartprogramma.

Dankzij het San Marco programma werd Italië het derde land ter wereld dat een satelliet in een baan om de Aarde had draaien en ook het eerste land ter wereld dat beschikte over een lanceerbasis nabij de evenaar.

NASA als partner

Nadat het Italiaanse ruimtevaartprogramma in 1959 van start ging door de oprichting van het Centro Ricerche Aerospaziali (CRA) aan de universiteit van Rome werd drie jaar later, in september 1962, tussen de universiteit en de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA een memorandum van overeenstemming ondertekend. Het was vooral de Italiaanse ruimtevaartpionier Luigi Broglio dat het idee van een Italiaans ruimtevaartprogramma aan de toenmalige Italiaanse eerste minister Amintore Fanfani introduceerde. Ondanks het feit dat Italië dit eerst zag als een nationaal programma moest men wel op zoek naar een partner die beschikte over betrouwbare lanceermiddelen. Deze partner werd uiteindelijk NASA dat zijn Scout raketten ter beschikking stelde voor het San Marco programma. Via de overeenkomst tussen beide landen zouden Italië en de Verenigde Staten voor het eerst samenwerken op vlak van ruimtevaart en zou Italië een eerste satelliet in een baan om de Aarde hebben. Het San Marco programma bestond uit drie fases waarbij men in een eerste fase sondeerraketten lanceerde vannop de Amerikaanse lanceerbasis Wallops Island en vanop een drijvend platform dat zich nabij de evenaar bevond. Sondeerraketten worden ook wel ‘onderzoeksraketten’ genoemd en brengen wetenschappelijke experimenten tijdens suborbitale vluchten kortstondig in de ruimte. In een tweede fase bracht men een experimentele satelliet in de ruimte brengen met behulp van een Scout raket vanop de Wallops Island lanceerbasis en in derde fase werden satellieten in de ruimte gebracht vanop een drijvend lanceerplatform nabij de evenaar. Alvorens men aan het San Marco programma begon, kreeg een team van Italiaanse ingenieurs, wetenschappers en technici een uitgbreide opleiding door NASA en zou men eerst een geslaagde lancering moeten uitvoeren vanop Amerikaans grondgebied. In 1963 werden op de Wallops Island lanceerbasis de eerste testen met kleinere raketten ondernomen om de technologie en wetenschappelijke apparatuur uitvoerig te testen en evalueren. Onder toezicht van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA lanceerde het Italiaanse team op 15 december 1964 vanop de Wallops Island lanceerbasis uiteindelijk een Amerikaanse Scout-X4 draagraket. Deze op vaste brandstof werkende raket bracht succesvol de 115 kilogram zware San Marco 1 satelliet in een lage baan om de Aarde. Italië had met de San Marco 1 nu voor het eerst een satelliet in de ruimte. Deze kunstmaan werd ontwikkeld om ondermeer de bovenste lagen van de atmosfeer van de Aarde te onderzoeken.

Lanceren voor de kust van Kenia

Nu de Italianen er in geslaagd waren om vanop Amerikaans grondgebied een zelf gebouwde satelliet in de ruimte te brengen, werd het tijd om over te gaan naar een volgende fase uit het San Marco programma. Om wetenschappelijke satellieten met zo weinig mogelijk dure brandstof in de ruimte te brengen, moest men een lanceerbasis bouwen nabij de evenaar. Aangezien de snelheid van de aardrotatie het hoogst is op de evenaar krijgt een raket bij zijn lancering vanop deze plaats extra snelheid. In de Indische Oceaan, op ongeveer 32 kilometer van de Keniaanse stad Malindi, werd uiteindelijk een Italiaans ruimtevaartcentrum opgericht dat bestond uit verschillende faciliteiten: een Sea Segment en een Ground Segment. Het Italiaanse energiebedrijf Eni bouwde een 27 bij 91 meter groot drijvend olieplatform om tot lanceerplatform dat zich op enkele kilometers van de Keniaanse kust bevond. Dit platform, dat ook toevallig de naam ‘San Marco’ droeg, bevond zich enkele meters boven de waterspiegel en stond met achttien metalen poten vast op de zeebodem. Broglio was zo verheugd met de naam van het lanceerplatform (San Marco is de patroonheilige van de geboorteplaats van Luigi Broglio) dat hij besloot de naam voor het platform te behouden. Het San Marco platform deed uiteindelijk dienst als lanceerplatform voor sondeerraketten en Amerikaanse Scout raketten.

San Marco platformEen Scout raket staat op het San Marco platform klaar om gelanceerd te worden - Foto: NASA

Een tweede drijvend platform, genaamd Santa Rita, was ongeveer veertig meter lang en diende als controlcentrum en lanceerplatform voor kleine sondeerraketten. Op een derde, kleiner platform bevond zich een radar. Aan de kust, op Keniaans grondgebied, werden op een domein van 35 000 vierkante meter groot ook verschillende faciliteiten en een grondstation gebouwd dat instond voor de communicatie met de raket en zijn vracht. In maart 1964 was het Italiaanse ruimtevaartcentrum in Kenia uiteindelijk klaar waarna de eerste sondeerraket werd gelanceerd vanop het San Rita platform. De eerste satelliet werd uiteindelijk op 26 april 1967 succesvol vanop het San Marco platform in de ruimte gebracht door middel van een Amerikaanse Scout raket. Alles samen werden tussen 1964 en 1988 zeventwintig raketten gelanceerd waarvan negen Scout raketten een satelliet probleemloos in de ruimte brachten. De overige raketten waren sondeerraketten van het type Nike Apache, Nike Tomahawk, Arcas en Black Brant die tijdens suborbitale vluchten wetenschappelijke experimenten gedurende een korte periode in de ruimte brachten.

San Marco platformLancering van de Ariel 5 satelliet - Foto: NASA

Belangrijke wetenschappelijke satellieten

De satellieten die vanop het drijvend San Marco lanceerplatform in de ruimte werden gebracht, werden ontwikkeld voor allerlei wetenschappelijke toepassingen. Zo bracht een Scout-B raket in december 1972 ,tijdens de tweede lancering vanop het San Marco platform, het Amerikaanse astronomische observatorium Uhuru (Small Astronomy Satellite A) in de ruimte. Uhuru (Swahili voor ‘vrijheid’) was de eerste satelliet die onderzoek zou doen naar röntgenastronomie. Het ruimtetuig zou vanuit een lage baan om de Aarde op een hoogte van ongeveer 500 kilometer de sterrenhemel afzoeken naar bronnen van röntgenstralen. Uiteindelijk verrichte deze Amerikaanse satelliet baanbrekend werk doordat de sterrenhemel helemaal in kaart werd gebracht (Uhuru Catalog met daarop 339 objecten) en röntgendubbelsterren als Cen X-3 en Vela X-1 voor het eerst gedetailleerd werden onderzocht. Ook de tweede Small Astronomy Satellite (SAS-B) en de derde (SAS-C) werden vanop het San Marco platform met Amerikaanse Scout raketten in de ruimte gebracht en werden ontwikkeld voor astronomisch onderzoek. Op 15 oktober 1974 werd vanop het San Marco platform ook de Brits-Amerikaanse Ariel 5 satelliet gelanceerd. Deze 130 kilogram zware satelliet werd gebouwd door het Verenigd Koninkrijk en werd uitgerust met vijf wetenschappelijke experimenten bestemd voor röntgenastronomie. Ariel 5 bleef de sterrenhemel bestuderen tot 1980 en zorgde ervoor dat astronomen verschillende kaarten konden samenstellen waarop bronnen van kosmische röntgenstraling terug te vinden zijn. Naast satellieten voor de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk werden er vanop het drijvend San Marco lanceerplatform ook vier Italiaanse kunstmanen in de ruimte gebracht met Amerikaanse Scout-B, Scout-D en Scout-G raketten. Deze ‘San Marco’ satellieten werden allemaal ontwikkeld voor atmosferisch onderzoek en maakten deel uit van het Italiaanse San Marco ruimtevaartprogramma. De laatste San Marco satelliet (San Marco D/L) had een gewicht van 273 kilogram en voerde enkele maanden lang onderzoek naar de relatie tussen zonne-activiteit en de bovenste lagen van de atmosfeer van de Aarde.

Ariel 5 satellietDe Ariel 5 satelliet - Foto: NASA

Broglio Space Centre

Ondanks het feit dat alle lanceringen vanop de Italiaanse lanceerplatformen voor de kust van Kenia succesvol waren, besloot Italië echter meer te investeren in de European Launcher Development Organisation (ELDO) en de European Space Research Organisation (ESRO) die later zouden samensmelten tot de European Space Agency (ESA). Het Italiaanse ruimtevaartcentrum in Kenia bleef na de laatste lancering operationeel maar er werden geen raketten meer gelanceerd vanop de platformen op zee. Begin 2004 werd het complex omgedoopt tot het ‘Broglio Space Centre’. Ondanks het feit dat de San Marco en Santa Rita platformen eind de jaren ’90 in verval geraakten, wordt het grondstation van het centrum met zijn schotelantennes vandaag de dag nog steeds gebruikt om Amerikaanse, Italiaanse en Europese aardobservatiesatellieten te volgen en er data van te ontvangen. Daarnaast is het Broglio Space Centre vandaag de dag ook een belangrijk opleidingscentrum voor vooral Afrikaanse ingenieurs en wetenschappers en worden er weerballonnen opgelaten voor meteorologisch en atmosferisch onderzoek.

Kris Christiaens

K. Christiaens

Medebeheerder & hoofdredacteur van Spacepage.
Oprichter & beheerder van Belgium in Space.
Ruimtevaart & sterrenkunde redacteur.